Virtuti Militari. 100-lecie restytucji

Muzeum Wojska Polskiego prezentuje wystawę „Virtuti Militari. W100-lecie restytucji”. Jej celem jest upamiętnienie setnej rocznicyprzywrócenia Orderu Wojskowego „Virtuti Militari” oraz przypadającej w tym roku80 rocznicy wybuchu II wojny światowej. Order Virtuti Militari to najstarsze inajwyższe polskie odznaczenie wojskowe, w świadomości społecznej związane zwalką o niepodległość Ojczyzny. Krzyż Virtuti Militari na żołnierskim mundurzeoraz na sztandarach wojskowych, budzi zawsze emocje, uczucia patriotyczne iszacunek nie tylko wśród kombatantów, ale również u wszystkich Polaków na całymświecie.

Na wystawie przypominamy historię wprowadzenia orderu orazokoliczności jego odnowienia i zasady nadawania w II Rzeczypospolitej.Szczególnie ważną częścią wystawy są krzyże po kawalerach, uhonorowanych wlatach 1920-1922 za walkę o niepodległość Ojczyzny. Wśród nich są KrzyżeKomandorskie Orderu Wojskowego „Virtuti Militari” (kl.II): z nr 7 nadany gen.Wacławowi Iwaszkiewiczowi, obrońcy Lwowa z 1919 roku oraz z nr 8 francuskiegogenerała Maxime Weyganda. W ekspozycji znajdują się również Krzyże Srebrne(kl.V) m.in. nadany pośmiertnie księdzu Ignacemu Skorpupce, bohaterowi bitwywarszawskiej 1920 roku; gen. Stefanowi Suszyńskiemu, który zmarł później włagrze w Kazachstanie w 1941 roku, krzyż ofiary zbrodni katyńskiej płk.Leśniaka oraz gen. Tadeusza Klimeckiego, który zginął z gen. WładysławemSikorskim w katastrofie w Gibraltarze 4 lipca 1943 roku.  Na wystawieprezentowane są odznaki orderowe po bohaterach odznaczonych Krzyżami Srebrnymiza walki w latach 1918-21, a następnie uhonorowanych wyższymi klasami orderu zabohaterstwo w latach 1939-1945. Wśród nich są krzyże: gen. MichałaTokarzewskiego-Karaszewicza po II wojnie światowej uhonorowanego KrzyżemKomandorskim Orderu Wojennego „Virtuti Militari” i gen. Tadeusza Majewskiegoodznaczonego Krzyżem Złotym. Obok nadań indywidualnych order „Virtuti Militari”nadawany był też zbiorowościom: sztandarom i trąbkom jednostek wojskowych orazmiastom. Jednym z najważniejszych zabytków na wystawie jest krzyż z numerem„1”, którym marszałek Piłsudski odznaczył 22 listopada 1920 roku miasto Lwów.

Wybuch II wojny światowej otworzył kolejny rozdział w historiiOrderu Wojennego „Virtuti Militari”. Obie wojny łączy symbolicznie krzyż nawstążce splamionej krwią, który gen. bryg. Józef Kustroń miał na mundurze wchwili śmierci pod Ułazowem 16 września 1939 roku. Poległ on w czasie próbyprzebicia się przez siły niemieckie, był jednym z pięciu polskich generałówpoległych w walce w czasie kampanii 1939 roku. W 1947 roku za męstwo we wrześniu1939 roku został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Złotym Orderu Wojennego„Virtuti Militari”.

9 listopada 1939 roku premier i Naczelny Wódz gen. WładysławSikorski przyznał Warszawie za mężny i bohaterski opór Krzyż Srebrny OrderuWojennego „Virtuti Militari”, tym samym Warszawa stała się trzecim, obok Lwowai Verdun, miastem uhonorowanym tym orderem.  

Za kampanię wrześniową krzyżem „Virtuti Militari” zostałodznaczony późniejszy dowódca Samodzielnej Brygady Spadochronowej, uczestnikoperacji Market Garden gen. Stanisław Sosabowski.

Na ekspozycji prezentowane są także dokumenty nadania, wnioskiorderowe oraz pokazane zasady noszenia odznak orderowych. 

Historia orderu VirtutiMilitari - od ustanowienia do restytucji

VIRTUTI MILITARI to słowa, które każdemu Polakowi kojarzą się zmęstwem, odwagą i walką o Ojczyznę z narażeniem własnego życia. Po raz pierwszypojawiły się 22 czerwca 1792 roku na złotych i srebrnych medalach, które królStanisław August przesłał na ręce księcia Józefa Poniatowskiego po zwycięskiejbitwie pod Zieleńcami, stoczonej przez wojska koronne i litewskie w obronieKonstytucji 3 maja z wojskami rosyjskimi wezwanymi przez konfederacjętargowicką. Medale z jednej strony miały cyfrę królewską, z drugiej napis„VIRTUTI MILITARI”. Przystąpienie króla do konfederacji targowickiej i zakaznoszenia medali, przyspieszyły zamianę oficerskich, złotych medali na krzyżekawalerskie: czarno emaliowane z napisem „VIRTUTI MILITARI” na ramionach, naśrodkowej tarczce z Orłem Białym w koronie trzymającym w szponach regalia orazna tarczce rewersu z Pogonią – godłem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Krzyżenoszono na niebieskiej wstążce z czarnymi paskami.

Targowickie uniwersały już w lipcu i sierpniu 1792 roku dwukrotniezakazywały noszenia krzyży.

W listopadzie 1793 roku Sejm w Grodnie zatwierdził II rozbiór Rzeczypospolitej,a jednocześnie uchylając uniwersały targowickie przywrócił tym samym OrderVirtuti Militari. Po proteście Katarzyny II ponownie zabroniono noszeniakrzyży.

W 1806 roku powstała namiastka państwa polskiego–KsięstwoWarszawskie, a dekret Fryderyka Augusta z 26 grudnia 1807 roku rozpocząłponowne nadawanie krzyży Virtuti Militari, czyli Orderu Wojskowego KsięstwaWarszawskiego potwierdzając jego podział na pięć klas: Krzyż Wielki, KrzyżKomandorski, Krzyż Kawalerski, Krzyż Złoty i Krzyż Srebrny. Odznaczeni KrzyżemZłotym i Srebrnym otrzymywali dodatkową gratyfikację. W sumie Orderem WojskowymKsięstwa Warszawskiego zostało odznaczonych ponad 2500 osób. W 1809 roku KrzyżSrebrny otrzymała pierwsza kobieta–Joanna Żubrowa. W dniu 25 lutego tego samegoroku Krzyżem Wielkim Orderu Wojskowego Księstwa Warszawskiego zostałuhonorowany książę Józef Poniatowski i marszałek Francji Louis Davout. OrderWojskowy Księstwa Warszawskiego zachował kształt z 1792 roku, jedynie w 1808roku wskutek rosyjskiej interwencji Pogoń na tarczy rewersu została zastąpionadewizą „REX ET PATRIA”.

Po upadku Napoleona decyzją Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku, zziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie, połączone uniąpersonalną z Rosją. Sprawy związane z Orderem Wojskowym Polskim, bo taką nazwęw Królestwie Polskim nosił Order Virtuti Militari, przejęła Komisja RządowaWojny. Komisja przeprowadzała m.in. weryfikację nadań z lat 1812–1813,odznaczeni otrzymywali w miejsce patentu zaświadczenia potwierdzające nadanie.Kawalerowie Orderu Wojskowego Polskiego cieszyli się prestiżem, obok pensjiorderowych uzyskali prawo do szlachectwa dla odznaczonych oficerów.

Dnia 29 listopada 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe. Nakrzyżach Virtuti Militari na rewersie powrócił wizerunek Pogoni. Po klęscepowstania zlikwidowano Królestwo Polskie, jego ordery przestały istnieć, a dlajak największego poniżenia krzyży Virtuti Militari nadawanych za męstwo wobronie Ojczyzny i cieszących się prestiżem i szacunkiem w polskimspołeczeństwie, Mikołaj I postanowił wręczać order swoim żołnierzom zastłumienie powstania.

Dopiero 88 lat później 1 sierpnia 1919 roku Sejm niepodległejRzeczypospolitej restytuował Order Wojskowy „Virtuti Militari”.