W styczniu 1863 r., poprzedzone falą manifestacji patriotycznych, wybuchło powstanie na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego. Plan powstania zakładał utworzenie bazy w Płockiem, Białostockiem i na Podlasiu, co umożliwiało nielegalny przerzut broni przez granicę zaboru pruskiego. Dyktatorem powstania minowano Ludwika Mierosławskiego. Na chorągwiach powstańczych dominowało hasło: Wolność Równość Braterstwo. Przykładem jest, widoczna poniżej, chorągiew strzelców i kosynierów nieznanego oddziału powstańczego.
Chorągiew strzelców i kosynierów nieznanego oddziału powstańczego
Po upadku dyktatury Mierosławskiego stronnictwo białych wysunęło dyktatora powstania wsławionego pierwszymi bojami, gen. Mariana Langiewicza. Zamierzał on skoncentrować większe siły, wyzwolić część Kielecczyzny i Krakowskiego i utworzyć tam bazę powstania. Jednakże po ciężkich walkach i ostatecznej przegranej pod Grochowiskami (18 marca 1863 r.) zmuszony był przekroczyć granicę austriacką.
Szabla honorowa gen. M. Langiewicza oraz szabla w typie tradycyjnej polskiej karabeli produkcji Ignacego Hofelmeiera w Krakowie z 1861 r. (w szable produkcji tego warsztatu uzbrojona była część powstańców z Krakowskiego)
Na ekspozycji zobaczyć można również ubiór powstańczy Juliusza Bykowskiego z 1863 r. , w czasie europejskiej Wiosny Ludów 1848 r. żołnierza Gwardii Narodowej w Galicji, a także mundur oficera Żuawów Śmierci, oddziału utworzonego przez nauczyciela fechtunku w Krakowie, Franciszka Rochebruna i walczącego m.in. przy boku pierwszego dyktatora powstania generała Mariana Langiewicza.
Ubiór powstańczy Juliusza Bykowskiego z 1863 r. i mundur oficera Żuawów Śmierci.
Strategia powstańcza realizowana latem 1863 roku przyniosła ogromne straty w ludziach a nadzieje na interwencję mocarstw zachodnich całkowicie zawiodły. 17 października Romuald Traugutt objął dyktaturę i podjął zadanie odbudowy centralnych władz powstańczych. Dążył do przekształcenia walk partyzanckich w regularne działania wojenne, wyzwolenia Podlasia i województwa lubelskiego w celu utworzenia na tym obszarze głównej bazy powstania. Po śmierci dyktatora Romualda Traugutta powieszonego przez Rosjan w Warszawie i wobec braku wsparcia rządów państw europejskich powstanie upada. W maju 1865 roku zostaje schwytany ostatni dowódca partyzancki, ks. Stanisław Brzóska.
Po klęsce naród polski dotykają okrutne represje. Oprócz licznych wyroków śmierci uczestnicy powstania są masowo zsyłani na Syberię, a ich majątki ulegają konfiskacie. Przykłady biżuterii z okresu żałoby narodowej:
Broszka w kształcie orła oraz krzyż z koronami cierniowymi