Wybuch powstania styczniowego na Ukrainie (zwanej wówczas Rusią). Początkowo nie przewidywano działań zbrojnych na tym obszarze (zgodnie z porozumieniem zawartym przez stronnictwo "czerwonych" z rosyjską organizacją ''Ziemia i Wolność"). Wobec braku pomocy dla powstania, do której się zobowiązała się rosyjska organizacja, Tymczasowy Rząd Narodowy postanowił zerwać umowę. Naczelnym wodzem sił powstańczych w województwie lubelskim i na ziemiach ruskich TRN mianował gen. Józefa Wysockiego, który otrzymał zadanie wkroczenia na Ukrainę z siłami zorganizowanymi w zaborze austriackim. W polu mieli współdziałać z nim gen. Edmund Różycki (Wołyń) i płk Zygmunt Miłkowski (Podole). Już 9 maja gen. Edmund Różycki podjął śmiałą wyprawę na Ukrainę, w trakcie której stoczył kilka zwycięskich potyczek w okolicach Żytomierza.

W Sołowijówce na Ukrainie grupa agitacyjna 21 powstańców Antoniego Juriewicza, która wzywała do podjęcia walki z władzami rosyjskimi, została osaczona przez podburzonych przez władze carskie chłopów ukraińskich. 12 powstańców w okrutny sposób zamordowano. Resztę, ciężko rannych, odstawiono do władz rosyjskich. Tylko dwóm udało się uciec.

W bitwie pod Salichą  kawaleria gen. Edmunda Różyckiego pobiła trzykrotnie liczniejszy rosyjski oddział karny kpt. Łomonosowa, złożony z 3 rot piechoty oraz 120 kozaków. Szarża powstańczej kawalerii rozbiła czworobok nieprzyjacielskiej piechoty. Rosjanie zostali kompletnie rozbici; zginęło ok. 200 żołnierzy carskich. Oddział polski, przyparty do granicy austriackiej, 28 maja przekroczył ją.

Pod Radzanowem partia powstańcza Dionizego Czachowskiego została zaskoczona przez silny oddział rosyjski płk. Bułatowicza. Na 440 powstańców uderzyło ok. 1200 żołnierzy carskich (5,5 roty), wspartych niewielkim oddziałem huzarów. Mimo znacznej przewagi nieprzyjaciela Czachowskiemu udało się umiejętnie wycofać oddziały powstańcze, zadając jednocześnie poważne straty wojskom rosyjskim.

Rozbicie wyprawy gen. Zygmunta Jordana pod Gacami Słupeckimi i Komarowem. Pierwszy z oddziałów, złożony z 300 strzelców, prowadzony przez mjr. Edwarda Dunajewskiego i Karola Zaykowskiego w nocy z 19 na 20 czerwca przekroczył granicę austriacko-rosyjską. Zaatakowany przez 2 roty nieprzyjaciela, po początkowym sukcesie, wycofał się do Galicji przeprawiając się wpław przez Wisłę. W jej trakcie 6 żołnierzy i oficerów wraz z mjr. Dunajewskim utonęło. Druga grupa powstańcza, przy której znajdował się gen. Jordan, pod dowództwem  mjr. Jana Popiela ps. Chościakiewicza licząca 350 piechurów i 50 jezdnych została zaatakowana przez 2 roty piechoty rosyjskiej. Do nieprzyjaciela, po kilku godzinach walki, dotarły posiłki, które doprowadziły do rozbicia oddziału. Oba starcia doprowadziły do rozbicia wyprawy gen. Jordana; poległo nie mniej niż 104 ludzi (wśród nich Juliusz hr.Tarnowski i Władysław hr. Jabłonowski), kilkudziesięciu Polaków utopiło się w Wiśle, wielu  powstańców dostało się do niewoli, a 150 zostało zaaresztowanych przez władze austriackie.

Śmierć gen. Zygmunta Sierakowskiego. Zygmunt Sierakowski urodził się w 1827 r. w rodzinie ziemiańskiej na Wołyniu. Studiował w na uniwersytecie w Petersburgu, gdzie zaangażował się w działalność patriotyczną. Schwytany przez władze podczas nielegalnego przekraczania granicy austriacko-rosyjskiej w maju 1848 r., trafił do rot aresztanckich w orenburskim korpusie karnym, gdzie dzięki swoim zdolnościom i odwadze został awansowany na oficera. W l. 1857-1859 r. studiował w Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. Wówczas zawiązał konspiracyjną organizację Koło Oficerów Polskich w Petersburgu, która w niedługim czasie nawiązała współpracę z rewolucyjnymi organizacjami rosyjskimi. W wyniku działania Koła, w 1861 r. na obszarze Królestwa Polskiego założono spiskowy Komitet Oficerów 1. Armii. W okresie poprzedzającym powstanie styczniowe Sierakowski był powiązany z organizacją „czerwonych”. Po wybuchu powstania, podał się do dymisji z armii rosyjskiej. Przez władze powstańcze został mianowany naczelnikiem wojennym województwa kowieńskiego. W kwietniu 1863 r. stanął na czele silnego oddziału partyzanckiego na Litwie. W efekcie działania agentów rosyjskich nie udało mu się uzbroić swojego oddziału, gdyż statek brytyjski Ward Jackson z transportem broni dla powstańców został przez Rosjan przejęty. Słabo uzbrojone oddziały Sierakowskiego zostały rozbite w trzydniowej bitwie pod Birżami w dniach 7-9 maja, a dowódca dostał się do niewoli. Sąd wojenny skazał go na śmierć. Egzekucję przez powieszenie wykonano z rozkazu generała gubernatora Kraju Północno-Zachodniego Michaiła Murawiowa „Wieszatiela” w Wilnie. Klęska i śmierć gen. Sierakowskiego przesądziła o szybkim upadku powstania na Litwie. Obecnie Zygmunt Sierakowski jest uważany za bohatera narodowego Polski i Litwy. 

W dobie zaborów Polski, w styczniu 1863 r. wybuchł największy z polskich zrywów niepodległościowych XIX w. – powstanie styczniowe. Wymierzone przeciw Rosji, w obliczu znacznej przewagi nieprzyjaciela w liczbie i jakości uzbrojenia, od samego początku przyjęło ono formę działań partyzanckich a władze powstańcze działały konspiracyjnie, koordynując działania w różnych częściach kraju poprzez sieć emisariuszy. Powstańcom niestety nie udało się w kampaniach wiosennej i letniej wyzwolić choćby niewielkich obszarów od wojsk carskich, ponadto latem 1863 r. Polacy zaczęli ponosić coraz częstsze porażki w walce z Rosjanami. Było to m.in. wynikiem ustawicznie zmienianych koncepcji prowadzenia walki przez kolejne powstańcze Rządy Narodowe. W obliczu serii klęsk, początkowy przeciwnik walki czynnej z Rosją, dawny podpułkownik armii carskiej (m.in. uczestnik kampanii na Węgrzech w 1849 r. i wojny krymskiej), Romuald Traugutt przejął z rąk kierowanego przez Franciszka Dobrowolskiego tzw. rządu wrześniowego władzę i ogłosił się dyktatorem powstania. W miejsce kolektywnego kierownictwa wprowadził silną, scentralizowaną władzę nad powstaniem. Przeprowadził on reformę struktur administracyjnych i reorganizację wojsk polskich, m.in. zakazując bezwzględnie rozpuszczania oddziałów powstańczych. W krótkim czasie ukrócił wśród działaczy powstańczych polityczną walkę o kierownictwo nad powstaniem, do końca musiał jednak zmagać się ze stronnikami pierwszego dyktatora – Ludwika Mierosławskiego, który spoza granic kraju chciał kierować powstaniem. Nowy dyktator wpływał także na realizację dekretu uwłaszczeniowego na prowincji i wzmógł wysiłek dyplomatyczny na zachodzie Europy zmierzający do uzyskania pomocy militarnej Francji i Wielkiej Brytanii. Dzięki tym działaniom w krótkim czasie Polacy zaczęli odnosić sukcesy w walce z armią rosyjską. Tymczasem władze rosyjskie, pragnąc rozbić polską konspirację, do walki z powstaniem zaangażowały potężną sieć szpiegów, donosicieli i policję tajną. Wysiłki rosyjskie ostatecznie zostały uwieńczone sukcesem, gdyż na przełomie marca i kwietnia wpadli oni na trop dyktatora powstania. 10 kwietnia 1864 r. Romuald Traugutt, zamieszkujący od kilku miesięcy dom przy ul. Smolnej Dolnej nr 3 jako kupiec Michał Czarnecki, został aresztowany. Osadzono go początkowo na Pawiaku. Później został przeniesiony do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Tam poddano go śledztwu. W trakcie przesłuchań nikogo nie zdradził i całą odpowiedzialność za powstanie wziął na siebie. Decyzją 19 lipca Audytoriat Polowy, najwyższy rosyjski sąd wojskowy, orzekający w sprawach osób szczególnie niebezpiecznych, zdegradował Romualda Tragutta i skazał na karę śmierci. Wyrok wykonano publicznie 5 sierpnia 1864 r. koło Cytadeli. Wraz z ostatnim dyktatorem stracono również 4 członków najwyższych władz.  Śmierć tego najwybitniejszego przywódcy powstania oznaczała jego niechybny koniec.

Podczas powstania styczniowego pod Sprową k. Szczekocin, za cenę rozbicia oddziału jazdy rtm. Abrahama Eldensteina, oddziały powstańcze gen. Józefa Hauke Bossaka i Zygmunta Chmieleńskiego pobiły oddział rosyjski gen. Własowa.

Pod Mierzwinem k. Jędrzejowa oddział powstańczy mjr. Karola Kality "Rębajły" pokonał silny oddział rosyjski.

W dobie zaborów Polski, w styczniu 1863 r. wybuchł największy z polskich zryw niepodległościowy w XIX w. – powstanie styczniowe. Wymierzone przeciw Rosji, w obliczu znacznej przewagi nieprzyjaciela w liczbie i jakości uzbrojenia, od samego początku przyjęło ono formę działań partyzanckich. Władze powstańcze działały w konspiracji, koordynując działania w różnych częściach kraju poprzez sieć emisariuszy. W obliczu serii poniesionych latem 1863 r. klęsk Romuald Traugutt, dawny oficer armii carskiej, początkowo przeciwnik walki czynnej z Rosją, przejął z rąk Rządu Narodowego władzę i ogłosił się dyktatorem powstania. Rozpoczął on reformę struktur administracyjnych i reorganizację wojsk polskich. W krótkim czasie Polacy zaczęli odnosić sukcesy nad armią zaborczą. Tymczasem władze rosyjskie, pragnąc rozbić polską konspirację, do walki z powstaniem zaangażowały potężną sieć szpiegów, donosicieli i policję tajną. Po śledztwie trwającym niemal pół roku, Rosjanie zaaresztowali ukrywającego się na ul. Smolnej w Warszawie, dyktatora powstania. Mimo dalszego śledztwa, w trakcie którego wielokrotnie prowadzono wielogodzinne przesłuchania Traugutta, ten nie zdradził żadnego ze swoich towarzyszy, nie podał żadnych nazwisk, nawet za obietnicę ewentualnego złagodzenia wyroku. Dlatego został skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano na stokach warszawskiej Cytadeli. Wraz z ostatnim dyktatorem powstania Rosjanie stracili 4 członków Rządu Narodowego: dyrektora Wydziału Spraw Wewnętrznych Rafała Krajewskiego, dyrektora Wydziału Skarbu Józefa Toczyńskiego oraz pracowników ekspedytury Rządu Narodowego Romana Żulińskiego i Jana Jeziorańskiego. Egzekucja członków najwyższych władz powstańczych miała charakter publiczny. Przed Bramą Straceń zgromadziło się 30 tys. warszawiaków, którzy klęcząc śpiewali pieśni religijne. Wydarzenie to było widomym znakiem, że kolejne przeciw Rosji wymierzone powstanie zostało stłumione przez rosyjskie wojsko i rosyjski aparat bezpieczeństwa.

W Konstantynopolu zmarł gen. Marian Langiewicz – dyktator powstania styczniowego  1863 r. Po porażkach w starciach z Rosjanami pod Chrobrzem i Grochowiskami wycofał się do Galicji, gdzie został aresztowany przez austriackie władze. 2 lata więziono go w twierdzy Josephstadt.  Potem udał się na emigrację do Wielkiej Brytanii, a następnie do Szwajcarii. Ostatecznie osiadł w Turcji, gdzie wstąpił do armii jako Langie Bey. Pochowano go na cmentarzu Haidar Pasha.