W II poł. XIX w. uformowały się w Europie dwa wielkie systemy sojuszy: Trójprzymierze, łączące Cesarstwo Niemieckie, Monarchię Austro-Węgierską i Królestwo Włoch oraz Trójporozumienie – alians Republiki Francuskiej, Imperium Rosyjskiego i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. Ich powstanie spowodowało wzrost wyścigu zbrojeń oraz pojawienie się widma wielkiej wojny europejskiej. Zaborcy Polski stanęli w dwóch przeciwstawiających się sobie obozach wojskowo-politycznych. Część polskich działaczy niepodległościowych dostrzegła w tym szansę utworzenia u boku jednego z państw zaborczych polskich wojskowych oddziałów ochotniczych. Ochotnicze oddziały po zakończeniu spodziewanej wojny stać się miały zalążkiem odrodzonego Wojska Polskiego. W ten sposób po kryzysie bośniackim w 1908 r. Józef Piłsudski uzyskał zezwolenie władz austriackich na utworzenie w Galicji, paramilitarnego Związku Strzeleckiego. Wkrótce powstały też Polskie Drużyny Strzeleckie oraz Związek Drużyn Podhalańskich. 28 lipca 1914 r., w miesiąc po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda – następcy tronu habsburskiego - wybuchła wojna austriacko-serbska, która w ciągu kilku dni przerodziła się w I wojnę światową. Na wieść o wybuchu wojny Józef Piłsudski zmobilizował 29 i 30 lipca Związek Strzelecki; miejscem zbiórki zostały wyznaczone krakowskie Oleandry. Niebawem Piłsudskiemu podporządkowały się również Drużyny Strzeleckie. 3 sierpnia, za zgodą władz austriackich, została sformowana z członków obu formacji 1. Kompanię Kadrową pod dowództwem por. Tadeusza Kasprzyckiego ps. „Zbigniew”, a 6 sierpnia wymaszerowała ona przed świtem w stronę granicy Królestwa Polskiego. 1. Kompania Kadrowa liczyła jedynie ok. 160 legionistów. Składała się z 4 plutonów i patrolu kawaleryjskiego, dowodzonego przez Władysława Prażmowskiego ps. „Belina”. W ślad za 1. Kompanią Kadrową kolejne oddziały przekroczyły granicę Królestwa z zamiarem wywołania antyrosyjskiego powstania. 12 sierpnia Kompanie 1., 2. i 3. pod komendą Józefa Piłsudskiego wkroczyły do Kielc. Mieszkańcy Kongresówki nie wsparli jednak Piłsudskiego i niebawem legioniści wycofali się do Galicji. Choć powstania nie udało się wywołać, w krótkim czasie te ochotnicze polskie formacje rozrosły się do 2 brygad i na jesieni 1914 r. liczyły już prawie 10000 legionistów. Legiony Polskie z lat 1914-1918 stały się kuźnią kadr wojskowych i politycznych odrodzonego państwa polskiego po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.

6 sierpnia 1914 r., krótko po wybuchu Wielkiej Wojny, z krakowskich Oleandrów wymaszerowała 1. Kompania Kadrowa. Oddział ten stopniowo powiększany o formowane kolejne kompanie utworzył słynny 1. Pułk Piechoty Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Szybko się on rozrastał i w niedługim czasie z jednostki tej utworzono I Brygadę Legionów. Jednak ochotników do walki z Rosjanami nadal przybywało. Toteż w Krakowie z pozostałych członków utworzonych w l. 1908-1912 w Galicji polskich organizacji paramilitarnych, głównie ze Związku Strzeleckiego oraz Polskich Drużyn Strzeleckich rozpoczęto formowanie następnych oddziałów legionowych. Na początku września 1914 r. powstał złożony z 4 batalionów 2. Pułk Legionów (ponad 5500 bagnetów); stał się on później zalążkiem przyszłej II Brygady Legionów Polskich. 4 września legioniści złożyli uroczystą przysięgę na krakowskich Błoniach. Odebrał ją gen. Rajmund Baczyński – dowódca Legionów z nominacji austriackiej, w obecności przedstawicieli Naczelnego Komitetu Narodowego, prezesa NKN dr Juliusza Leo i szefa departamentu wojskowego NKN płk. Władysława Sikorskiego. Na czele zaprzysiężonych nowych oddziałów stanął 10 dni później płk Zygmunt Zieliński. Pułk ten wraz ze sformowanym wkrótce 3. Pułkiem Legionów, dywizjonem kawalerii (II i III szwadrony) i artylerią stworzyły II Karpacką Brygadę Legionów Polskich – oddziały ten wsławiły się niezwykłym męstwem podczas walk o przełęcze karpackie na przełomie 1914 i 1915 r. oraz jako jedyne walczyły ze armiami wszystkich państw zaborczych – do lutego 1918 r. z Rosjanami, a później, przez 3 miesiące – do bitwy pod Kaniowem z Austriakami i Niemcami.

Pierwsze użycie broni chemicznej na ziemiach polskich. W czasie pierwszej wojny światowej pod Bolimowem na froncie wschodnim Niemcy po raz pierwszy użyli gazów bojowych. W wyniku ciężkich walk pozycyjnych i patowej sytuacji na odcinku frontu wzdłuż linii rzek Bzury i Rawki dowództwo niemieckiej 9. Armii zdecydowało się na przeprowadzenie ataku gazowego. W poprzedzającym szturm 36. Dywizji Piechoty przygotowaniu artyleryjskim użyto 18 000 pocisków, oznaczonych napisem T-Granaten, z których każdy był wypełniony 4 kilogramami bromku ksylitu, substancji wywołującej łzawienie oczu. Atak okazał się nieskuteczny, gdyż niska temperatura (ok. -20ºC) ograniczyła lotność gazu. Żołnierze rosyjskiego 6 Korpusu Wasilija I. Gurki nie zauważyli, że przeciw nim została użyta nowabroń. W efekcie piechota niemiecka podczas ataku została zaskoczona silnym ogniem karabinowym i poniosła ciężkie straty. Było to drugie w historii najnowszej użycie bojowe tego nowego środku walki. Pierwsze miało miejsce 3 miesiące wcześniej w dniach 26-27 października z równie miernym efektem pod Neuve Chapelle. Niemcy użyli wówczas pocisków z dwuanizydyną (tzw.Ni-Schrapnell lub Ni-Geschoß) przeciw broniącym miasta brytyjskim żołnierzom z 3. Dywizji Piechoty. Pierwsze skuteczne użycie broni chemicznej miało miejsce 22 kwietnia 1915 r. w II bitwie pod Ypres.

Wiosną 1915 r. Bukowina, rejon położony na wschód od Karpat, a do 1914 r. należący do monarchii austro-węgierskiej, stał się terenem uporczywych walk między wojskami habsburskimi a armią Imperium Rosyjskiego. U boku wojsk cesarza Franciszka Józefa walczyła również, sformowana we wrześniu 1914 r.  II Brygada Legionów Polskich, w skład której wchodził II szwadron rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza. 6 czerwca na froncie bukowińskim rozpoczęła się ofensywa wojsk austriackich, w której wzięła udział także II Brygada pod komendą płk. Ferdynanda Küttnera. W ciągu kolejnych dni legioniści współdziałając z oddziałami austriackimi 42. Dywizji Piechoty zdobyli Dubowce, Łużany, Witelówkę, a podczas ataku na Zadobrówkę, zadano nieprzyjacielowi znaczne straty. Jednak szczególnie ciężkie walki miały miejsce pod Rokitną, gdzie żołnierze rosyjskiego XXXII Korpusu zdążyli przygotować swoje pozycje do długotrwałej i uporczywej obrony. Obok samego terenu, który sprzyjał obrońcom (atakujący musieli nacierać pod górę) nieprzyjaciel wzmocnił okopy zasiekami z drutu kolczastego. Pierwsze ataki polskiej piechoty, które przeprowadzono 12 czerwca, doszły jedynie do zabudowań miejscowości, ale nie przełamały obrony rosyjskiej. Rankiem następnego dnia wznowiono ciężkie i bezowocne walki, a tymczasem dowództwo austriackiego XI Korpusu nalegało na bezzwłocznie zdobycie Rokitnej. W  efekcie szef sztabu II Brygady kpt. Vagas wydał rozkaz przeprowadzenia szarży kawalerii na pozycje rosyjskie przez II dywizjon kawalerii z II Brygady Legionów. Mimo zasieków z drutów kolczastych i ciężkiego terenu, Polakom z II szwadronu (III szwadron udziału w szarży nie wziął) udało się w ciągu 15 minut przełamać aż 3 linie rosyjskich okopów. Nie udało się jednak zdobyć ostatniej, czwartej linii okopów nieprzyjacielskich. Brak przygotowania artyleryjskiego, wsparcia piechoty, współdziałania z jednostkami austriackimi oraz ogień sojuszniczej austriackiej artylerii na pozycje zajęte już przez ułanów spowodowały, że koszt tego sukcesu był wyjątkowo wysoki, a jednostka uległa faktycznie rozbiciu. Poległ dowódca II szwadronu rtm. Dunin-Wąsowicz oraz 14 żołnierzy (w tym wszyscy oficerowie), 3 kolejnych  zmarło wkrótce z ran, 24 ułanów zostało rannych, a 7 dostało się do niewoli. Bohaterstwo i brawura kawalerzystów były porównywane do męstwa ich poprzedników z epoki napoleońskiej - szwoleżerów Kozietulskiego spod Somosierry. Samo starcie i niezwykłe męstwo po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości upamiętniono w nazwie 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, zaś świętem pułkowym tej jednostki była rocznica tej słynnej szarży.

1 grudnia do Warszawy, po raz pierwszy od 1831 r., wkroczyli uroczyście żołnierze polscy. Cała uroczystość została zaplanowana przez generał-gubernatora warszawskiego gen. Hansa von Beselera i komendanta garnizonu warszawskiego gen. Ulricha von Erzdorffa, którzy po ogłoszeniu Aktu 5 listopada chcieli uczcić legionistów, wsławionych niezwykłym męstwem podczas walk u boku armii państw centralnych od wybuchu I wojny światowej. Władze okupacyjne liczyły jednak przede wszystkim, że dzięki takim działaniom pozytywnie zostaną usposobieni mieszkańcy Królestwa Polskiego, dawnej części Imperium Rosyjskiego, która od 1915 r. znajdowała się pod okupacją wojsk Cesarstwa Niemieckiego i Monarchii Austro-Węgierskiej. Niemcy zamierzali wykorzystać zmianę nastrojów do rozbudowania polskich ochotniczych formacji (od 20 września zgrupowanych w Polskim Korpusie Posiłkowym), walczących u boku państw centralnych do co najmniej 4 dywizji. W ceremonii wzięły udział jedynie oddziały II Brygady Legionów Polskich: 3. i 4. Pułk Piechoty, 2. Pułk Ułanów oraz kilka mniejszych pododdziałów. Legionistów powitał oficjalnie na dworcu kolei warszawsko-wiedeńskiej rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. n. med. Józef Brudziński, który mimo nieobecności komendanta Legionów, Józefa Piłsudskiego, złożył mu hołd. W uroczystości wzięli udział członkowie wielu różnych organizacji społecznych, sportowych i politycznych ze sztandarami oraz młodzież akademicka i szkolna, którzy utworzyli wzdłuż trasy marszu szpaler. Legioniści, wśród których znajdowali się płk Stanisław Szeptycki oraz brygadierzy Marian Januszajtis-Żegota, Józef Haller i Zygmunt Zieliński, przemaszerowali Al. Jerozolimskimi, Nowym Światem i Krakowskim Przedmieściem na pl. Saski. Wojsko przeszło przez bramę triumfalną przy ul. Marszałkowskiej, gdzie oczekiwali na nich również sędziwi weterani powstania styczniowego. Cała uroczystość miała bardzo przykry dla legionistów przebieg, ponieważ mieszkańcy Warszawy, którzy mieli wielu bliskich walczących w szeregach armii rosyjskiej, zbojkotowali wydarzenie, a część publiczności wykrzykiwała nawet antylegionowe hasła.

Krechowce to mała miejscowość leżąca pod Stanisławowem (obecnie Iwano-Frankowsk na Ukrainie). W lipcu 1917 r. po załamaniu się ostatniej rosyjskiej ofensywy przeciw państwom centralnym tzw. ofensywy Kiereńskiego, wojska austro-węgierskie i niemieckie przeszły na Ukrainie do kontrofensywy. Armia rosyjska po tej klęsce zaczęła ulegać kompletnej erozji. Całe pułki dezerterowały i zamiast walczyć z nieprzyjacielem, rabowały bezbronną ludność cywilną. Tylko nieliczne jednostki wojskowe, które zachowały wartość bojową, starały się powstrzymać kontratakujące oddziały wojsk państw centralnych i jednocześnie zapewnić bezpieczeństwo mieszkańcom. Tymczasem do powstrzymania postępów nieprzyjaciela w rejonie Stanisławowa został skierowany II Korpus Kawalerii rosyjskiej, w skład którego wchodził, liczący 400 szabel, Pułk Ułanów Polskich. Wywodził się ten oddział z Legionu Puławskiego. Początkowo Polacy brali udział w pacyfikowaniu w Stanisławowie rabunkowych grup złożonych z maruderów armii rosyjskiej, ostatecznie w związku ze zbliżaniem się Niemców do miasta, ułanów skierowano na front pod Krechowce. Mieli oni chronić lewe skrzydło rosyjskiej 11. Dywizji Piechoty oraz umożliwić bezpieczny odwrót przez miasto i przeprawę przez Bystrzycę rosyjskim 11. i 19 DP. Szybkie rozbicie przez Niemców 19. Dywizji Piechoty oraz zajęcie przez nieprzyjaciela Krechowiec zmusiło dowódcę pułku płk. Bolesława Mościckiego do skierowania oprócz 4. szwadronu, pozostałych sił w celu powstrzymania postępów niemieckich. Ze względu na niedostatek broni maszynowej oraz artylerii, przy jednoczesnej wielokrotnej przewadze liczebnej i technicznej nieprzyjaciela (uderzały 2 niemieckie bataliony piechoty, czyli 1500-2000 żołnierzy), zdecydował się on na przeprowadzenie szarży. Na południe od miasta zaatakował nieprzyjaciela 4. szwadron, wsparty później przez 1. szwadron, zaś na same Krechowce uderzyły szwadrony nr 2. i 3. Rozwijających się do ataku ułanów zaczęła razić nieprzyjacielska artyleria, jednak Polacy uderzyli, nie licząc się ze stratami. Opanowano dużą część Krechowiec i związano siły nieprzyjacielskie, aż do zapadnięcia zmroku, kiedy to ułanów zluzowała piechota rosyjska. Na południe od miejscowości polscy żołnierze trafili pod ciężki ostrzał artyleryjski i karabinowy, mimo to wszystkie ataki niemieckie na Stanisławów zostały powstrzymane. Czas, który ofiarnie wywalczyli polscy ułani, pozwolił na szybkie i sprawne wycofanie się rosyjskiej 11. Dywizji Piechoty. Bój ten, który oznaczał skuteczne powstrzymanie kilkukrotnie liczniejszych wojsk nieprzyjaciela przeszedł do tradycji oręża polskiego. Pułk od tego czasu zaczął być nazywany 1. Pułkiem Ułanów Krechowieckich. Od 1995 r. tradycje jednostki kultywuje 1 batalion czołgów, który wchodził w skład początkowo w 4. Suwalskiej Brygady Kawalerii Pancernej, a od 2001 r. 15. Giżyckiej Brygadzie Zmechanizowanej. Od 2000 r. pamięć o ułanach pielęgnuje również Stowarzyszenie Miłośników Kawalerii im 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. Zaś sam bój upamiętniono napisem na jednej z tablic Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

Przed wybuchem I wojny światowej Polska była podzielona pomiędzy trzech zaborców, a Polacy służyli w armii rosyjskiej, austro-węgierskiej i niemieckiej. W Rosji, po rewolucji lutowej 1917 r., służący w armii carskiej Polacy zaczęli tworzyć własne oddziały, podległe Naczelnemu Polskiemu Komitetowi Wojskowemu, tzw. Naczpolowi. Miały one prowadzić dalej działania na froncie przeciwko państwom centralnym. Na Ukrainie w rejonie Żytomierza i Winnicy na  przełomie 1917 i 1918 r. powstał III Korpus pod komendą gen. lejt. Eugeniusza de Henninga-Michaelisa, który miał za zadanie ochraniać polską ludność i własność ziemską przed rabunkami dokonywanymi przez bandy ukraińskie. Przez pół roku III Korpus toczył krwawe walki ze zrewoltowanym chłopstwem. Zmiana sytuacji na tych ternach będąca następstwem pokoju brzeskiego, zawartego pomiędzy Rosją Radziecką a państwami centralnymi, spowodowała wkroczenie na Ukrainę, wojsk niemieckich i austro-węgierskich. W czerwcu 1918 r. liczący ponad 3 tysiące żołnierzy polski korpus, skoncentrowany w miasteczkach Pików i Janów, położonych na Ukrainie w okolicach Winnicy, został otoczony przez wojska austro-węgierskie i złożył broń. Żołnierze zdemobilizowanego korpusu, zgodnie z umową podpisaną po kapitulacji, zostali przewiezieni do Polski.

Do wybuchu I wojny światowej Lwów był stolicą austriackiego kraju koronnego Galicji i Lodomerii. Znaczną część jego mieszkańców stanowili Polacy. Pod koniec I wojny, gdy monarchia habsburska rozpadła się, w październiku 1918 r. zebrała się we Lwowie Ukraińska Rada Narodowa, która 1 listopada 1918 proklamowała powstanie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Jednocześnie w nocy z 31 października na 1 listopada żołnierze ukraińscy ze stacjonujących w mieście oddziałów austriackich opanowali kluczowe gmachy w mieście, uprzedzając tym samym polskie plany opanowania Lwowa. Odpowiedzią ludności polskiej był spontaniczny opór i mobilizacja działającej w konspiracji Polskiej Organizacji Wojskowej. Rozpoczęły się walki uliczne. Powstała Naczelna Komenda Obrony Lwowa z kpt. Czesławem Mączyńskim na czele. Znaczną część walczących po polskiej stronie stanowiła młodzież akademicka i gimnazjalna. Najmłodszy z obrońców miał 9 lat, a najmłodszym poległym w walkach z Ukraińcami był 13-letni  Antoś Petrykiewicz. Młodzież ta zyskała miano „Orląt lwowskich”. Na wieść o wybuchu walk na terenie całej Polski (Galicji i Królestwa ) rozpoczęto tworzenie oddziałów „Odsieczy Lwowa”. Ukraińcy do walk o miasto skierowali oddziały Strzelców Siczowych. Pierwsze polskie oddziały wojskowe dotarły do Lwowa 20 listopada. Przeprowadził je z Przemyśla ppłk. Michała Karaszewicza- Tokarzewski. Pozwoliło to na wyparcie Ukraińców z miasta. Walki trwały nadal w jego okolicach,a sam Lwów był blokowany. Ukraińcy do wiosny 1919 r. próbowali zdobyć miasto. Dopiero w kwietniu 1919 r. udało się uwolnić Lwów od ostrzału artyleryjskiego. Walki o stolicę Galicji były częścią toczącej się do lipca 1919 r. wojny polsko-ukraińskiej. Miasto Lwów jako jedyne w Polsce zostało odznaczone Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Początek polskiej ofensywy przeciw oddziałom ukraińskim w Galicji Wschodniej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. najdłużej trwały walki o wschodnie granice państwa. Pierwsze starcia z Ukraińcami rozpoczęły się 1 listopada 1918 r. o Lwów. Przerodziły się one w wojnę polsko-ukraińską. Wiosną 1919 r. linia frontu przebiegała wzdłuż linii Kowel – Włodzimierz Wołyński – Bełz – Rawa Ruska – Lwów. 14 maja na całej długości frontu od Wołynia po Karpaty rozpoczęła się ofensywa przeciwko wojskom ukraińskim. Jej celem było rozbicie oddziałów Ukraińskiej Armii Halickiej i opanowanie Galicji Wschodniej. W ofensywie udział wzięły miedzy innymi dwie dywizie Błękitnej Armii, które wiosną przybyły z Francji do Polski. Dowództwo nad ofensywą sprawował gen. Józef Heller. W ciągu dwóch tygodni większa część Galicji Wschodniej została zajęta przez Wojsko Polskie. Wobec zagrożenia niemieckim atakiem, część oddziałów została przerzucona nad zachodnią granicę Polski. Ukraińcy podjęli nieudane kontruderzenie, po którym Polacy rozpoczęli kolejny atak. Doprowadził on do opanowania Galicji Wschodniej aż po Zbrucz. Wojna polsko-ukraińska zakończyła się w lipcu 1919 r.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Polska musiała przez kilka lat toczyć walki o ukształtowanie granic. Największym zagrożeniem dla młodego państwa była Rosja Radziecka. Niewypowiedziana wojna polsko bolszewicka toczyła się od stycznia 1919 r. W jej toku w maju 1920 r. wojska polskie zajęły Kijów. W końcu maja przed polskim frontem na południe od stolicy Ukrainy, pojawiła się ściągnięta z Kaukazu bolszewicka 1. Armia Konna Siemiona Budionnego. 27 maja 1920 r. czerwona kawaleria zaatakowała pozycje polskie pod Wołodarką, Bereznem i Nowofastowem. Polskie oddziały, w skład których wchodziły: 44. Pułk Strzelców Kresowych oraz 1. i 16. Pułki Ułanów sformowały silne, pojedyncze punkty obronne, dzięki czemu Sowieci nie mogli wykorzystać swojej liczebnej przewagi. Decydującą o polskim zwycięstwie w boju pod Wołodarką okazała się szarża dwóch szwadronów 1. Pułku Ułanów Krechowieckich przeprowadzona 29 maja. Bezpośrednim skutkiem taktycznego sukcesu ułanów krechowieckich było przejście na polską stronę brygady kozaków.

Przerwanie polskiej linii obrony na południe od Kijowa.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Polska musiała przez kilka lat toczyć walki o ukształtowanie granic. Największym zagrożeniem dla młodego państwa była Rosja Radziecka. Niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka toczyła się od stycznia 1919 r. W jej toku, w maju 1920 r. wojska polskie zajęły Kijów. W końcu maja ściągnięto w te rejony z Kaukazu bolszewicką 1. Armia Konna Siemiona Budionnego, liczącą ok. 20 tysięcy szabel. 5 czerwca pod Samhorodkiem, na południe od Kijowa, czerwona kawaleria przedarła się przez pozycje na styku polskich 3. i 6. Armii. Osiągnięty sukces, Armia Konna wykorzystała do wdarcia się na głębokie tyły polskiego frontu, paraliżując tym samym możliwość zorganizowania skutecznej obrony przez Polaków. 7 czerwca czerwonoarmiści przejściowo zajęli Żytomierz i Berdyczów, gdzie wymordowali kilkuset rannych i personel polskiego szpitala wojskowego. Taktyka sowieckiej kawalerii polegała na unikaniu starć z większymi oddziałami polskimi i sianu postrachu na tyłach i liniach komunikacyjnych. Szarże-ataki kawalerzystów z szablami były wspierane ogniem ciężkich karabinów maszynowych przewożonych na czterokołowych pojazdach zaprzężonych w trzy lub cztery konie  tzw. taczankach. Ostrzał można było prowadzić w ruchu i bez potrzeby zdejmowania broni z pojazdu. Był to przełomowy dzień w walkach na Ukrainie - inicjatywę przechwycili bolszewicy. Doprowadziło to do wymuszonego, szybkiego odwrotu wojsk polskich z Kijowa.

Największym zagrożeniem dla odradzającego się po I wojnie światowej państwa polskiego była Rosja Radziecka. Niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka toczyła się od stycznia 1919 r. W maju 1920 r. wojska polskie zajęły Kijów, ale w lipcu Armia Czerwona rozpoczęła kontrofensywę, która doprowadziła ją pod Warszawę. 16 sierpnia 1920 znad rzeki Wieprz rozpoczęło się przeciwuderzenie wojsk polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Celem operacji było rozbicie lewego skrzydła bolszewików atakujących Warszawę, a następnie wyjście na tyły sił Frontu Zachodniego Armii Czerwonej Michaiła Tuchaczewskiego i zniszczenie ich. Siły polskie przeznaczone do kontruderzenia składały się z 5 dywizji piechoty zgrupowanych w dwóch armiach: 4. gen. Leonarda Skierskiego i 3. gen. Zygmunta Zielińskiego. Natarcie, początkowo planowane na 17 sierpnia, rozpoczęło się dzień wcześniej w związku z krytyczną sytuacją pod Warszawą. Pierwszego dnia operacji jednostki 4. Armii przełamały bolszewicki front po słabym oporze Grupy Mozyrskiej, która osłaniała lewe skrzydło Frontu Zachodniego. Na lewym skrzydle polskiego uderzenia Polacy, nie napotykając większego oporu, doszli do linii rzek Wilgi i Bystrzycy, zaś na prawym skrzydle dywizje 3. Armii osiągnęły Włodawę i Wisznice. Dowództwo Frontu Zachodniego zorientowało się w sytuacji dopiero po dwóch dniach, gdy bolszewicka 16. Armia została już odcięta. Sukces wojsk Piłsudskiego doprowadził do bezwładnego odwrotu armii bolszewickich atakujących stolicę Polski. Straty nieprzyjaciela nie są znane. Najprawdopodobniej ok. 25 tys. czerwonoarmistów zginęło, było ciężko rannych lub zaginęło. 60 tys. Rosjan trafiło do polskiej niewoli, zaś 45 tys. zostało internowanych przez Niemców. Polska kontrofensywa zmieniła losy wojny z bolszewikami.

Odrodzenie się państwa polskiego po pierwszej wojnie światowej, nie przesądzało jeszcze o kształcie ustrojowym i terytorialnym niepodległej Rzeczpospolitej. Lata 1918-1922 to dla Polski okres walk o granice. Największym zagrożeniem była Rosja Radziecka. Niewypowiedziana wojna toczyła się od stycznia 1919 r. W maju 1920 r. Wojsko Polskie zajęło Kijów, jednak już w lipcu Armia Czerwona rozpoczęła kontrofensywę. W połowie sierpnia Rosjanie byli już pod stolicą Polski - Warszawą. Zaciekła walki toczono również, na południu kraju, w okolicach Lwowa. 17 sierpnia liczący około 350 żołnierzy ochotniczy batalion, składający się głównie z inteligencji i młodzieży lwowskiej, pod dowództwem kpt. Bolesława Zajączkowskiego, maszerował wzdłuż toru kolejowego Krasne-Lwów. Pod wsią Kutkorz od strony stacji kolejowej w Zadwórzu został ostrzelany przez bolszewików. Kapitan Zajączkowski rozwinął baon w tyralierę i śmiałym atakiem opanował stację kolejową i okoliczne wzniesienia. Polakom wokół stacji udało się zorganizować obronę okrężną. Przeciwnikiem okazały się oddziały Pierwszej Konnej Armii dowodzonej przez Siemiona Budionnego. Bolszewicka kawaleria przypuściła 11 ataków na polskie pozycje. Z powodu wyczerpania się amunicji Polacy walczyli bronią białą. Aby nie wpaść w ręce wroga, dowódca oddziału wraz z kilkoma żołnierzami popełnił samobójstwo. Obrona Zadwórza zaangażowała znaczne siły sowieckie, co dało czas oddziałom polskim na umocnienie pozycji na przedpolu Lwowa. Gdy po kilku daniach oddziały polskie opanowały rejon Zadwórza na pobojowisku naliczono zmasakrowane i obrabowane zwłoki 318 poległych. Z uwagi na heroiczną postawę obrońców bój nazywany jest „Polskimi Termopilami”. W czasie boju poległ m.in. dziewiętnastoletni Konstanty Zarugiewicz, obrońca Lwowa z 1918 r., kawaler krzyża Virtuti Militari i Krzyża Walecznych. Jego zwłok nigdy nie zidentyfikowano. 29 października 1925 roku jego matka, Jadwiga Zarugiewiczowa, na cmentarzu Obrońców Lwowa wskazała trumnę ze zwłokami nieznanego żołnierza, którą przewieziono z najwyższymi honorami do Warszawy i umieszczono w Grobie Nieznanego Żołnierza.

Wybuch II powstania śląskiego

Decyzją traktatu wersalskiego, podpisanego pomiędzy Niemcami a państwami ententy w 1919 r., na Górnym Śląsku miał się odbyć plebiscyt, decydujący o przyłączeniu tego terytorium do Polski lub Niemiec. Jednak Polacy postanowili zamanifestować swą chęć przyłączenia Śląska do Polski rozpoczynając w sierpniu 1919 r. I powstanie śląskie. Zakończyło się ono niepowodzeniem. W 1920 r. na Górny Śląsk przybyły oddziały alianckie oraz rozpoczęła działalność Międzysojusznicza Komisja Rządząca, której zadaniem było przeprowadzenie plebiscytu. Górny Śląsk stał się terenem wzmożonej propagandy niemieckiej a niemieckie bojówki terroryzowały ludność polską i zwalczały polskie organizacje. W odpowiedzi na te działania Wojciech Korfanty Polski Komisarz Plebiscytowy wezwał Ślązaków do powstania. Dowództwo Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, na której czele stał Alfons Zgrzebniok, wydało rozkazy o rozpoczęciu działań zbrojnych w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. W toku sześciu dni walk powstańcy opanowali szereg miejscowości na Górnym Śląsku, nie atakowali jednak większych miast, które były garnizonami oddziałów alianckich. W zakładach przemysłowych regionu ogłoszono strajk generalny popierający powstanie. Działania zbrojne przerwano po rozwiązaniu przez Międzysojuszniczą Komisję Rządzącą i Plebiscytową na Górnym Śląsku niemieckiej policji - Sicherheitspolizei. Na jej miejsce powołano Policję Plebiscytową w której służyli zarówno Niemcy jak i Polacy. II powstanie zakończyło się polskim sukcesem.

Odrodzenie się Polski po pierwszej wojnie światowej, nie przesądzało jeszcze ani o kształcie ustrojowym, ani o zasięgu terytorialnym niepodległego państwa. Lata 1918-1922 to dla Polski okres walk o granice. Największym zagrożeniem była Rosja Radziecka. Niewypowiedziana wojna polsko bolszewicka toczyła się od stycznia 1919 r. W jej toku w maju 1920 r. wojska polskie zajęły Kijów.  W końcu maja Rosjanie ściągnęli na front z Kaukazu bolszewicką 1. Armię Konną Siemiona Budionnego. Liczyła ona ok. 20 tysięcy szabel. W początku czerwca udało się jej przełamać front, a Polacy zostali zmuszeni do odwrotu z Ukrainy. Brak dostatecznych sił uniemożliwiał pobicie Armii Konnej. Sowiecka kawaleria w sierpniu 1920 r. próbowała zdobyć Lwów. Działała wtedy wbrew rozkazom dowództwa Armii Czerwonej, które nakazywał marsz i atak przez Lublin na Warszawę. Dopiero po odparciu wojsk sowieckich spod stolicy Polski Budionny, ponaglany dyrektywami dowództwa, skierował się spod Lwowa na północny zachód. Udało mu się sforsować Bug i podejść pod Zamość, broniony przez oddziały polskie i ukraińskie. Polskie dowództwo chciało osaczyć i zniszczyć przeciwnika na wschód od miasta. Pod Komarowem 1. Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla, licząca jedynie 1500 szabel, uderzyła na prawie trzykrotnie liczniejszego nieprzyjaciela. Celem Polaków było odcięcie sił sowieckich atakujących Zamość. Walkę rozpoczęły oddziały polskiej 7. Brygady Jazdy, która o świcie zaatakowała nieprzyjaciela. Stopniowo do starcia włączały się kolejne polskie pułki z 1. Dywizji Jazdy. Przez cały dzień trwały ciężkie zmagania, które zakończyły się polskim zwycięstwem. O sukcesie Polaków ostatecznie zadecydowała szarża oddziału rtm. Kornela Krzeczunowicza z 8. Pułku Ułanów. Ogółem za cenę 300 poległych i rannych wojska polskie pobiły Konarmię i zmusiły ją do wycofania się na wschód. Armia Siemiona Budionnego w walkach z Polakami straciła 2/3 swego stanu osobowego. Bój pod Komarowem uważa się za największą i zarazem ostatnią bitwą kawaleryjską XX w.

Po zakończeniu I wojny światowej Polacy mieszkający na Górnym Śląsku pragnęli przyłączyć go do Polski. Jednak decyzją traktatu wersalskiego miał się odbyć plebiscyt w sprawie przynależności tego obszaru do Polski lub Niemiec. Jeszcze przed jego przeprowadzeniem Polacy próbowali zbrojnie przyłączyć Śląsk do Polski. Jednak dwa powstania, w latach 1919 i 1920, zakończyły się niepowodzeniem. Po przegranym plebiscycie, przeprowadzonym w marcu 1921 r. Polacy rozpoczęli przygotowania do kolejnego powstania. Wybuchło ono w nocy 2/3 maja 1921 r. Dyktatorem III powstania śląskiego został Wojciech Korfanty, a naczelne dowództwo początkowo pełnił ppłk Maciej Mielżyński, a następnie ppłk Kazimierz Zenkteller. Siły powstańcze liczyły ponad 40 tysięcy ludzi. Znaleźli się w nich ochotnicy również z innych ziem polskich. Szczególną rolę odegrała Grupa Wawelberga – kpt. Tadeusza Puszczyńskiego, która w pierwszych godzinach walki zniszczyła mosty na głównych liniach kolejowych z Niemiec do obszaru plebiscytowego. Najbardziej zacięte boje toczono o Górę Świętej Anny. Powstanie trwało do 5 lipca 1921 r. W jego wyniku Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku podjęła 12 października 1921 r. decyzję o korzystniejszym dla Polski podziale spornego obszaru (1/3 Górnego Śląska została przyłączona do Polski).

Podpisanie aktu przyłączenia części Górnego Śląska do Polski.
Decyzją traktatu wersalskiego, podpisanego pomiędzy Niemcami a państwami ententy w 1919 r., na Górnym Śląsku miał się odbyć plebiscyt, decydujący o przyłączeniu tego terytorium do Polski lub Niemiec. Plebiscyt poprzedziły dwa powstania ludności, skierowane przeciwko Niemcom, w 1919 i 1920 r. Wynik plebiscytu, przeprowadzonego w marcu 1921 r. okazał się niekorzystny dla Polski. Niezadowoleni Ślązacy rozpoczęli III powstanie, które trwało od 3 maja do 5 lipca1921 r. W jego wyniku Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku podjęła 12 października 1921 r. decyzję o korzystniejszym dla Polski podziale spornego obszaru; Polsce przyznano 1/3 terytorium z większością zakładów przemysłowych. W czerwcu 1921 r. Wojsko Polskie zaczęło obejmować przyznany Polsce obszar. 16 lipca w Katowicach podpisano akt przyłączenia części Górnego Śląska do Polski.

Otwarcie tymczasowego portu wojennego w Gdyni.

Na podstawie traktatu wersalskiego Polska uzyskała dostęp do Bałtyku. Na przyznanym wąskim odcinku wybrzeża nie było żadnego portu mogącego obsługiwać statki dalekomorskie ani pełnić funkcji bazy Polskiej Marynarki Wojennej. Władze polskie podjęły zatem decyzję o budowie w miejscowości Gdynia, znajdującej się w najbardziej dogodnym miejscu polskiego wybrzeża portu morskiego i wojennego. Prace rozpoczęto jesienią 1920 r. Budową kierował inż. Tadeusz Wenda. Otwarcie tymczasowego portu wojennego i przystani dla rybaków w Gdyni odbyło się w obecności prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i premiera Władysława Sikorskiego 29 kwietnia 1923 r. Uroczystość uświetniła wizyta okrętów z Wielkiej Brytanii, Francji i Estonii. Pierwszy pełnomorski statek handlowy zawinął do portu 13 sierpnia 1923 r. Gdynia bardzo szybko się rozwijała , uzyskując w 1926 r. prawa miejskie. W 1933 r. przeładunek towarów w porcie był większy niż w niedalekim Gdańsku. W przededniu wybuchu II wojny światowej Gdynia z małej wioski przeistoczyła się w studwudziestotysięczne miasto, stając się wizytówką osiągnięć II RP.

W uznaniu zasług Wojska Polskiego w walkach o niepodległość i granice Rzeczypospolitej w latach 1918-1922 Minister Spraw Wojskowych gen. Stanisław Szeptycki ustanowił rozkazem z 4 sierpnia 1923 r. Święto Żołnierza. W dniu tym wojsko i społeczeństwo czci chwałę oręża polskiego, której uosobieniem i wyrazem jest żołnierz. W rocznicę wiekopomnego rozgromienia nawały bolszewickiej pod Warszawą święci się pamięć poległych w walkach z wiekowym wrogiem o całość i niepodległość Polski. Datę święta związano z katolickimi obchodami Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. 15 sierpnia, pomimo, że nie było świętem państwowym, obchodzono równie uroczyście jak 3 Maja i 11 Listopada. Po II wojnie światowej świętowano je do 1947 r.; później polskie władze komunistyczne zlikwidowały je, ponieważ przypominało ono o zwycięstwie Wojska Polskiego nad Armią Czerwoną. Od 1950 r. Dzień Wojska Polskiego obchodzono 12 października, w rocznicę bitwy pod Lenino z 1943 r. Bitwa ta była chrztem bojowym 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, powstałej z inicjatywy komunistów latem 1943 r. w ZSRR. Ponownie 15 sierpnia stało się Świętem Wojska Polskiego na mocy ustawy sejmowej z 1992 r.

Do służby wszedł szkuner szkolny ORP "Iskra". Był to trzymasztowy okręt, który służył jako szkolny żaglowiec dla podchorążych Marynarki Wojennej. Pozostawał w służbie do 1977 r. Przez 49 lat przepłynął pod polską banderą 201. tys Mm.

Okręt ten wybudowano we francuskiej stoczni Chantiers naval français w Caen. Był to kontrtorpedowiec typu „Wicher”, który był uzbrojony w 4 działa kal. 130 mm, 2 armaty przeciwlotnicze kal. 40 mm, 4 przeciwlotnicze karabiny maszynowe oraz 6 wyrzutni torped kal. 550 mm i 2 wyrzutnie bomb głębinowych. Pierwszym dowódcą okrętu został kmdr Bolesław Sokołowski. W ramach operacji "Pekin", przeprowadzonej tuż przed wybuchem wojny, ORP „Burza” wraz z kontrtorpedowcami OORP „Błyskawicą” i „Gromem” odpłynął do Wielkiej Brytanii. Brał udział w kampanii norweskiej i francuskiej 1940 r. Podczas tej ostatniej we współdziałaniu z okrętami brytyjskimi ostrzelał niemieckie oddziały lądowe pod Sangatte. Uszkodzony przez niemieckie lotnictwo, po remoncie i przezbrojeniu ORP „Burza” pływał w osłonie konwojów. 22 lutego 1943 r. we współpracy z amerykańskim eskortowcem USS Campbell zatopił niemiecki okręt podwodny U-606. W 1944 r. polski okręt został jednostką szkolną. W 1951 r. OPR „ Burza” powrócił do Polski i do 1960 r. służył w Polskiej Marynarce Wojennej jako okręt obrony przeciwlotniczej. Do 1976 r. cumował przy nabrzeżu w porcie gdyńskim jako okręt-muzeum. Rok później okręt został zezłomowany.

Ogłoszenie komunikatu o polsko-brytyjskich gwarancjach wzajemnych w przypadku niemieckiej agresji.

Rząd brytyjski, widząc nieskuteczność dotychczasowej polityki ustępstw wobec Niemiec, której punktem kulminacyjnym był traktat monachijski z 30 września 1938 r., zdecydował się na udzielenie Polsce 31 marca 1939 r. jednostronnych gwarancji w wypadku agresji ze strony III Rzeszy. Już 2 kwietnia do Londynu przybył polski minister spraw zagranicznych Józef Beck, na rozmowy z brytyjskim premierem Nevillem Chamberlainem i ministrem spraw zagranicznych Edwardem Woodem. W ich wyniku 6 kwietnia ogłoszono wspólny komunikat. Polska przyjęła brytyjskie gwarancje oraz złożyła podobną deklarację wobec Londynu. Następstwem rozmów było podpisanie 25 sierpnia 1939 r. pomiędzy oboma krajami układu sojuszniczego. Zobowiązywał on oba państwa do działania nie tylko w wyniku bezpośredniej agresji na sygnatariuszy układu, ale również w przypadku napaści niemieckiej na Wolne Miasto Gdańsk, Litwę, Luksemburg, Belgię i Holandię.

Kanclerz Niemiec Adolf Hitler, po dojściu do władzy był zdecydowany obalić istniejący od 1919 r. porządek wersalski. Odrzucił ograniczenia dotyczące zbrojeń, jakie zostały nałożone na Niemcy po klęsce w I wojnie światowej. Rozpoczął także wysuwanie żądań terytorialnych wobec sąsiadów. Ekspansja niemiecka doprowadziła aneksji Austrii oraz do rozbioru, a następnie zajęcia Czechosłowacji. Następnym celem stała się Polska. Początkowo Hitler pragnął doprowadzić do korzystnych dla Niemiec zmian terytorialnych bez użycia siły. Jednak władze II Rzeczpospolitej stanowczo odrzucały wszelkie próby zmian granic. Polityka zastraszania stosowana dotychczas przez Hitlera okazała się nieskuteczna, gdyż Polska zacieśniła sojusz z Francją i podpisała układ sojuszniczy z Wielką Brytanią. Zdecydowany na dokonanie inwazji Polski Hitler rozpoczął negocjacje z dyktatorem ZSRR Józefem Stalinem. Zawarcie sojuszu przez ZSRR z Niemcami było również zgodne z planami Stalina, który chciał by państwa europejskie pogrążone w wojnie wzajemnie się osłabiły, co umożliwiłoby opanowanie całej Europy przez Armię Czerwoną. Już w kwietniu 1939 r. rozpoczęto tajne negocjacje pod pretekstem rokowań handlowych. Jednocześnie w sierpniu 1939 r. ZSRR prowadził rozmowy o współpracy wojskowej z Francją i Wielką Brytanią. Zerwano je, gdy Stalin doszedł do porozumienia z Hitlerem w kwestii podziału stref wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. 23 sierpnia do radzieckiej stolicy przybył niemiecki minister spraw zagranicznych w celu podpisania traktu. W nocy podpisano pakt o nieagresji pomiędzy ZSRR i III Rzeszą. Nazwa paktu wywodzi się od nazwisk sygnatariuszy. Byli nimi minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop i Komisarz Ludowy Spraw Zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow. Zawarcie paktu o nieagresji było wydarzeniem bez precedensu ponieważ oba państwa nie posiadały wspólnej granicy. Do układu był dołączony tajny protokół dotyczący podziału ziem i stref wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. Jeden z punktów stanowił, że: „W razie terytorialnych i politycznych zmian na obszarach należących do państwa polskiego strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu.”. Było to faktyczne porozumienie dotyczące IV rozbioru Polski. Mocarstwa zachodnie – sojusznicy Polski szybko uzyskały informacje na temat zapisów tajnego protokołu, nie poinformowały jednak władz polskich o planach Hitlera i Stalina. 1 września Niemcy zaatakowały Polskę, dwa i pół tygodnia później, 17 września wschodnią granicę Rzeczpospolitej przekroczyła także Armia Czerwona. Ostatecznego porozumienia co do podziału terytorium II Rzeczpospolitej obaj agresorzy dokonali na mocy Traktatu o Przyjaźni i Granicach z 28 września 1939 r. Zmieniał on bieg linii demarkacyjnej i w zamian za przekazanie Niemcom terenów pomiędzy środkową Wisłą a Bugiem, do radzieckiej strefy wpływów włączono Litwę. Stalin był najlepszym sojusznikiem Hitlera aż do agresji niemieckiej na Związek Radziecki w czerwcu 1941 r.

Rząd brytyjski widząc nieskuteczność uprawianej wobec Niemiec polityki appeasementu, która polegała na zaspakajaniu żądań wysuwanych przez kanclerza Niemiec Adolfa Hitlera zadecydował się na udzielnie Polsce 31 marca 1939 r. jednostronnych gwarancji w wypadku agresji ze strony III Rzeszy. Do Londynu już 2 kwietnia przybył polski minister spraw zagranicznych Józef Beck, który prowadził rozmowy z brytyjskim premierem i ministrem spraw zagranicznych. Ich wynikiem było ogłoszenie 6 kwietnia komunikatu o rozmowach. 25 sierpnia 1939 r. podpisano w Londynie układ o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią. Sygnatariuszem aktu ze strony polskiej był ambasador Edward Raczyński; w imieniu Wielkiej Brytanii dokument podpisał minister spraw zagranicznych Edward Wood lord Halifax. Traktat zobowiązywał obie strony do udzielenia sobie wzajemnej pomocy wojskowej w przypadku agresji na jednego z sygnatariuszy lub agresji pośredniej na Wolne Miasto Gdańsk, Litwę, Belgię i Holandię. Tajny załącznik określał, że sojusz został zawarty jedynie przeciw Niemcom. Traktat zawarto na pięć lat. Bezpośrednim jego efektem było przesunięcie przez Hitlera terminu ataku na Polskę, który pierwotnie był przewidziany na 26 sierpnia 1939 r. Wielka Brytania nie wywiązała się jednak ze zobowiązań sojuszniczych. Co prawda wspólnie z Francją wypowiedziała 3 września 1939 r. wojnę Niemcom, ale nie poszły za tym konkretne działania zbrojne. Na konferencjach w Jałcie i Poczdamie Wielka Brytania nie sprzeciwiła się pozostawieniu Polski w radzieckiej strefie wpływów.

Od wiosny 1939 r. Polska czyniła starania by przygotować się do odparcia spodziewanej agresji ze strony Niemiec, wzmacniając liczebność swojej armii i przygotowując plan wojny z Niemcami tzw. plan Z. Od 23 marca 1939 r. etapami prowadzono mobilizację tajną, bez obwieszczeń, wysyłając imienne karty wezwań do rezerwistów, którzy musieli stawić się w jednostkach. Za pomocą mobilizacji kartkowej rozwinięto do etatów wojennych 2/3 posiadanych sił. Znaczną część z nich przerzucono w pobliże granicy polsko niemieckiej. Narastające napięcie w stosunkach polsko-niemieckich spowodował zarządzenie przez prezydenta Ignacego Mościckiego od 31 sierpnia mobilizacji powszechnej. Wszyscy obywatele posiadający przydziały mobilizacyjne mieli się zameldować w jednostkach. Początkowo mobilizacja powszechna miała rozpocząć się 29 sierpnia. Jednakże na skutek interwencji ambasadora Francji Léona Noëla odroczono ją o dwa dni. Był to fakt bez precedensu. W toku mobilizacji powszechnej – do stanów wojennych rozwinięto 7 dywizji piechoty, brygadę pancerno-motorową, służby i większość jednostek pozadywizyjnych. Ogłoszenie mobilizacji powszechnej było ostatnim elementem przygotowywania Wojska Polskiego do odparcia spodziewanej agresji.

Od 1921 r. Polska była związana układem sojuszniczym z Francją, a na kilka dni przed wybuchem II wojny zawarła sojusz z Wielką Brytanią. Rządy sojusznicze po otrzymaniu od władz polskich informacji o ataku Niemiec na Polskę w dniu 1 września 1939 r. próbowały na drodze dyplomatycznej wymusić zaprzestanie walk i wycofanie wojsk niemieckich z Polski, grożąc w wypadku niespełnienia postulatów wypowiedzeniem wojny. Włochy wystąpiły z inicjatywą zwołania konferencji pokojowej, lecz rząd niemiecki odrzucił ją. 3 września rządy brytyjski i francuski wypowiedziały wojnę Niemcom. W ślad za Wielką Brytanią do wojny przystąpiły jej domina: Kanada, Australia, Nowa Zelandia. W Warszawie, pomimo nalotów lotniczych, na wieść o wypowiedzeniu wojny Niemcom przez sojusznicze mocarstwa pod ambasadami francuską i brytyjską odbyły spontaniczne manifestacje. Społeczeństwo polskie spodziewało się, że włączenie do wojny mocarstw zachodnich oznacza rychłe zakończenie działań wojennych. Również polski plan wojny, zakładał obronę państwa przed przeważającymi siłami Wehrmachtu, do czasu aktywnego włączenia się armii sojuszniczych, które miały zaatakować III Rzeszę od zachodu. Walki na froncie zachodnim w ten sposób zmusiłyby Niemców do wycofania części sił walczących w Polsce. Pomimo rozpoczęcia mobilizacji i wypowiedzenia wojny mocarstwa zachodnie Polska nie doczekała się pomocy. 12 września 1939 na naradzie w Abbeville brytyjsko-francuska Najwyższa Rada Wojenna uchwaliła decyzję o niepodejmowaniu działań na froncie zachodnim, przesądzając tym o klęsce osamotnionej Polski. Sytuację na granicy francusko-niemieckiej od 3 września 1939 r. do 10 maja 1940 r. określa się mianem dziwnej wojny. Działania zbrojne Francuzi ograniczyli jedynie do zmobilizowania armii, uszykowania jej na swojej silnie ufortyfikowanej granicy wschodniej i wysyłania patroli na przedpole niemieckiej Linii Zygfryda. Na niewielką skalę prowadziło działania również alianckie lotnictwo, które ograniczało się na naloty na przygraniczne fabryki i nieskutecznie atakowało jednostki niemieckiej floty wojennej. Dziwna wojna dała czas Niemcom na uzupełnienie strat i przygotowanie ataku na Francję i kraje Beneluxu.

Jednym z symboli walki Polaków z niemieckim najeźdźcą w 1939 r. była obrona wojskowej składnicy tranzytowej na Westerplatte na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Składnica powstała w porcie gdańskim na mocy postanowienia Ligi Narodów w 1926 r. Miała umożliwić Polsce transport materiałów wojennych przez port. Polska mogła utrzymywać na jej terenie załogę wojskową. Teren składnicy został doskonale przygotowany do obrony poprzez wybudowanie umocnień. Polska załoga, dowodzona przez mjr. Henryka Sucharskiego, liczyła ok. 200 żołnierzy. Niemiecki pancernik Schleswig Holstein 1 września 1939 r. o 4.45, salwą z dział dał hasło do ataku. Pierwszego dnia Niemcy przeprowadzili dwa nieudane ataki. 2 września nieprzyjaciel bombardował teren placówki ogniem artylerii i lotnictwa. W około czterdziestominutowym bombardowaniu, w którym wzięło udział 58 bombowców nurkujących Junkers Ju-87 Stuka, jedna z pięciu wartowni została zniszczona, a załoga zginęła. Według części relacji dowódca Składnicy Tranzytowej, mjr. Henryk Sucharski doznał szoku nerwowego i chciał skapitulować. Panice uległa również część załogi. Wówczas zastępca dowódcy kpt. Franciszek Dąbrowski przejął dowodzenie i opanował wkradający się w szeregi obrońców chaos. Niemcy zwlekali z uderzeniem, dzięki czemu Polakom udało się skonsolidować obronę i odeprzeć kolejny atak. W następnych dniach Niemcy próbowali osłabić polską obronę ogniem z dwóch torpedowców, oraz podpalić teren składnicy używając cystern kolejowych wypełnionych benzyną i oddziałów pionierów uzbrojonych w miotacze ognia. Ataki przeprowadzała również niemiecka piechota. 7 września, po długotrwałym ostrzale, Niemcy przystąpili do szturmu, który załamał się w ogniu polskich karabinów maszynowych. Wobec braku nadziei na pomoc, wyczerpywanie się zapasów amunicji i pogarszający się stan rannych podjęto decyzję o podaniu się Niemcom.  W siedmiodniowych walkach zginęło 15 polskich żołnierzy a ok. 50 zostało rannych. Straty niemieckie szacowane są na 300-400 poległych i rannych. Według pierwotnych planów polska załoga miała się bronić od 6 do 12 godzin. Jej bohaterska obrona miała wielkie znaczenie propagandowe. Na falach Polskiego Radia podawano komunikaty wojenne, zaczynające się od słów: „Westerplatte broni się nadal”.

9 września rozpoczęła się największa bitwa kampanii wrześniowej 1939 r. W wyniku niemieckiego planu uderzenia Wielkopolska, broniona przez Armię „Poznań”, znalazła się poza głównym kierunkiem uderzeń. Klęska Armii „Łódź” i Armii „Pomorze” w pierwszych dniach kampanii wrześniowej groziła odcięciem Armii „Poznań” od reszty kraju. Dlatego dowodzący nią gen. Kutrzeba zdecydował się na odwrót w kierunku Warszawy. Szybki marsz Niemców, których czołowe oddziały dotarły już 8 września na przedpole Warszawy, spowodował zmianę planów gen. Kutrzeby. Dowódca Armii „Poznań”, faktycznie odciętej od stolicy, podjął decyzję, o uderzeniu znad rzeki Bzury w kierunku południowym, pomiędzy Łęczycą i Piątkiem, na odsłonięte skrzydło niemieckiej 8. Armii. W pierwszej fazie bitwy odziały polskie, liczące 3 dywizje piechoty i 2 brygady kawalerii, zaskoczyły Niemców i posunęły się do przodu ok. 20 kilometrów, a niemiecka dywizja została rozbita. Następnego dnia oddziały Kutrzeby w uderzeniu na Łowicz wsparły 2 dywizje piechoty z Armii „Pomorze”. Dowództwo niemieckie zostało kompletnie zaskoczone polską ofensywą na tym kierunku. Pomimo pomyślnie rozwijające się natarcia znad Bzury, gen. Kutrzeba po uzyskaniu informacji o wycofaniu się oddziałów Armii „Łódź” do Modlina, zatrzymał je 12 września. Planował on wznowić uderzenie przez Łowicz na Skierniewice. Jednocześnie pod jego osłoną przerzucić oddziały z tego rejonu w okolice Sochaczewa-Wyszogrodu z zadaniem opanowania przepraw przez rzekę Bzurę i zachodnich krańców Puszczy Kampinoskiej. Miało to zapewnić możliwość odwrotu obu armii do Warszawy. Początkowo polskie natarcie z 14 września z sukcesem realizowały plan dowódcy Armii „Poznań”. Jednak dowodzący atakiem na Skierniewic gen. Bortnowski, po otrzymaniu meldunku pojawieniu się pod Sochaczewem niemieckich jednostek pancernych, nakazał przerwanie natarcia, wycofanie się nad Bzurę i przejście do obrony. Pomimo tego części oddziałów armii Poznań udało się, w ciężkich walkach z niemieckimi jednostkami pancernymi, przeprawić przez Bzurę. Reszta jednak została odcięta. Do 16 września Niemcy skoncentrowali potężne siły pancerne i lotnicze (ok. 800 czołgów i ok. 300 samolotów) i rozpoczęli kontratak na broniące się w okrążeniu jednostki polskie. Polacy podjęli kolejną próbę przebicia się przez Bzurę do Puszczy Kampinoskiej. Części sił udało się dotrzeć do Warszawy i Modlina. Te, które pozostały na zachodnim brzegu Bzury zostały rozbite przez Niemców. Bitwa zakończyła się 22 września. Po stronie polskiej wzięło w niej udział ok. 220 tys. żołnierzy, a po niemieckiej ok. 440 tys. Poległo lub zostało rannych ok. 65 tys. Polaków a ok. 100 tys. dostało się do niewoli. Bitwa była największym w kampanii wrześniowej zwrotem zaczepnym, zorganizowanym przez Wojsko Polskie. Walki nad Bzurą zmusiły Niemców do ściągnięcia na ten obszar znacznych sił z innych rejonów walk. Dzięki temu przedłużyła się obrona Warszawy i Modlina.

Powołanie Związku Odwetu.

Po klęsce Polski w kampanii wrześniowej w 1939 r., na terenie okupowanego kraju zaczęto tworzyć konspiracyjne struktury wojskowe, z których najważniejszą był Związek Walki Zbrojnej. Wiosną 1940 r. komendant Związku Walki Zbrojnej płk. Stefan Rowecki ps. „Grot” powołał do życia organizację wojskową o charakterze sabotażowo-dywersyjnym pod nazwą Związek Odwetu. Na jej czele stanął ppłk Franciszek Niepokólczycki ps. „Teodor”. Początkowo zadaniem organizacji było gromadzenie broni i amunicji, przygotowywanie instrukcji i regulaminów, prowadzenie szkolenia i wywiadu. Związek posiadał własną kadrę dowódczą, wyodrębnione służby szkolenia, łączności i zaopatrzenia, a także dyspozycyjne oddziały sabotażowe i oddziały specjalne. Nasilenie akcji Związku nastąpiło w czerwcu 1940 r. w czasie intensywnych walk na froncie francuskim, kiedy to Polacy próbowali zaangażować wojska niemieckie na terenie okupowanej Polski, odciążając tym samym oddziały alianckie na zachodzie. Również w drugiej połowie 1941 r., po ataku Niemców na Związek Radziecki, Związek Odwetu wzmógł działania dywersyjne. Do najbardziej znanych operacji, w których uczestniczyli żołnierze Związku Odwetu należała akcja „Wieniec”, przeprowadzona w nocy z 7 na 8 października 1942 r., kiedy to w wyniku jednoczesnego wysadzenia torów kolejowych w warszawskim węźle kolejowym, sparaliżowano niemiecką komunikację wokół Warszawy. Po utworzeniu Armii Krajowej w 1942 r. Związek Odwetu wszedł w skład Kierownictwa Dywersji.

Śmierć majora Henryka Dobrzańskiego ps. „Hubal”.

Po klęsce w kampanii 1939 r. na terytorium okupowanym przez wojska niemieckie i radzieckie zaczął się tworzyć ruch partyzancki. Dowódcą jednego z najsłynniejszych oddziałów był mjr Henryk Dobrzański. Początkowo w skład jego oddziału, który powstał jeszcze w czasie trwania działań wojennych we wrześniu 1939 r., weszli żołnierze 110. Rezerwowego Pułku Ułanów, którzy nie podporządkowali się decyzji o rozwiązaniu jednostki. Żołnierze mjr. Dobrzańskiego ruszyli na pomoc oblężonej przez Niemców Warszawie, ale na wieść o jej kapitulacji, skierowali się w Góry Świętokrzyskie, gdzie rozpoczęli działania o charakterze partyzanckim. Polacy mieli nadzieję, że wiosną 1940 r. ruszy aliancka ofensywa na froncie zachodnim, która doprowadzi do załamania się III Rzeszy. Szykując się do podjęcia działań na większą skalę, oddział Hubala zimą z 1939 na 1940 r. stopniowo się rozrastał, osiągając liczebność ok. 320 żołnierzy. Pod koniec marca, zaalarmowani powstaniem dużego zgrupowania partyzanckiego, Niemcy rozpoczęli obławę. Partyzanci starli się nimi 30 marca pod Huciskami, odnosząc sukces i eliminując z walki ok. 100 żołnierzy niemieckich. Po miesiącu dalszych walk i potyczek Polacy zostali zaskoczeni 30 kwietnia 140 r. na biwaku w okolicach Anielina pod Opocznem. Wywiązała się walka, w której poległ mjr Henryk Dobrzański ps. "Hubal". Niemcy pochowali go w nieznanym miejscu. Po śmierci majora jego żołnierze walczyli aż do klęski Francji 25 czerwca 1940 r.

Po niemieckim ataku na Norwegię alianci zdecydowali się na wysłanie do tego kraju korpusu ekspedycyjnego. Jego częścią została Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, która powstała w lutym 1940 r. we Francji z 4 batalionów wyłączonych z formujących się 1. Dywizji Grenadierów i 2. Dywizji Strzelców Pieszych. Dowództwo brygady powierzono gen. bryg. Zygmuntowi Bohuszowi-Szyszko. Według pierwotnych planów jednostkę planowano włączyć do korpusu ekspedycyjnego, który miał zostać wysłany do Finlandii, na front fińsko-radziecki. Ostatecznie jednak Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich przybyła do Norwegii 8 maja 1940 r. Podhalańczycy stanowili ok. 1/3 sił alianckich użytych pod Narwikiem. Uczestnicząca w walkach z Niemcami polska jednostka zdobyła miejscowość Ankenes położoną na południe od fiordu Beisfjord oraz wieś Beisfjord leżąca u wierzchołka fiordu. Zajęcie przez Polaków półwyspu Ankenes na południe od Narwiku i bezpośrednie działania oddziałów francuskich i norweskich w rejonie miasta zmusiły Niemców do opuszczenia Narwiku i wycofanie się w góry na południowy wschód od miasta. Oddziały sojusznicze nie kontynuowały jednak pościgu za przeciwnikiem, ponieważ dowództwo alianckie ze względu na niemieckie sukcesy we Francji zdecydowało się na wycofanie korpusu ekspedycyjnego z Norwegii. Podhalańczycy osłaniali port i ewakuacje, którą zakończono 8 czerwca 1940 r. W trakcie walk o Narwik Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich straciła 97 zabitych, 28 zaginionych i 189 rannych.

Po zajęciu Polski przez Niemców i Sowietów w 1939 r. Polacy nie zaprzestali walki. U boku sojuszniczej Francji zaczęto organizować armię polską. Jesienią 1939 r. w obozie Coëtquidan w Bretanii utworzono 1. Dywizję Grenadierów. W jej skład weszli żołnierze ocalali z klęski wrześniowej, którzy uniknęli niewoli i dotarli do Francji oraz ochotnicy z polonii francuskiej. W końcu kwietnia 1940 r. jednostka została przerzucona do Lotaryngii, gdzie zakończyła szkolenie. 1. Dywizja Grenadierów pod dowództwem gen. bryg. Bronisława Ducha została w połowie maja 1940 r. podporządkowana francuskiemu XX Korpusowi Armijnemu, który bronił ufortyfikowanego odcinka Sary, będącego częścią Linii Maginota. Początkowo polskie oddziały zostały rozdzielone pomiędzy oddziały francuskie. W przededniu ofensywy niemieckiej 1. Armii, która rozpoczęła się 14 czerwca 1940 r. polskie oddziały zostały zgrupowane razem i zajęły pozycję w centrum ugrupowania korpusu w rejonie Altwiller-Lening. Po dwóch dniach walk opóźniających 1. Dywizja Grenadierów obsadziła kanał Marna- Ren w rejonie miejscowości Lagarde. 17 czerwca niemiecki XII Korpus Armijny podjął próbę przełamania polskich pozycji. Po dwudniowych walkach, z trzema dywizjami niemieckiej piechoty, wobec rozbicia i odwrotu jednostek francuskich, Polacy wycofali się na południe w okolice miejscowości Merviller, gdzie zorganizowali obronę. 20 czerwca dywizja została zaatakowana przez Niemców i zmuszona do odwrotu w kierunku południowo-zachodnim. Wobec rozkładu sąsiednich oddziałów francuskich, 21 czerwca gen. Duch podjął decyzję o zniszczeniu sprzętu i rozwiązaniu dywizji. Żołnierze mieli przedzierać się do południowej Francji i próbować przedostać się do Wielkiej Brytanii by dalej kontynuować walkę. Niestety większość żołnierzy dostała się do niewoli niemieckiej.

Internowanie 2. Dywizji Strzelców Pieszych w Szwajcarii.

Po zajęciu Polski przez Niemców i Sowietów w 1939 r. Polacy nie zaprzestali walki. U boku sojuszniczej Francji zaczęto organizować polską armię. Jesienią 1939 r. utworzono 2. Dywizję Strzelców Pieszych. W jej skład weszli żołnierze ocalali z klęski wrześniowej, którzy uniknęli niewoli i dotarli do Francji oraz ochotnicy z polonii francuskiej. Dywizja formowano w obozie Parthenay w departamencie Deux-Sevres. W ostatniej  dekadzie maja 1940 r. nie w pełni przygotowana do walki jednostka została przerzucona do rejonu Colombey-les-Belles. W dniach 10-12 czerwca 1940 r. dywizja została przetransportowana do rejonu Belfortu w Alzacji, gdzie wcielono ją do francuskiego XLV Korpusu Armijnego. Część sił dywizji została zaangażowana nad rzeką Saoną, gdzie stanowiła ubezpieczenie korpusu. 16 czerwca polskie oddziały rozpoczęły odwrót na południowy zachód, jednak drogi odwrotu zostały zajęte przez oddziały niemieckie. 18 czerwca polska dywizja zajęła pozycje obronne na wzgórzach Clous de Doubs – w występie osłanianym przez granice francusko-szwajcarską. Po dwudniowych walkach Polacy, wobec kapitulacji Francji i niemożności kontynuowania walki, przeszli, jako ostatnia jednostka francuskiego korpusu na drugą stronę granicy. Polska dywizja przekroczyła ją z pełnym uzbrojeniem i sprzętem. Zgodnie z prawem międzynarodowym Polacy zostali internowani. W szwajcarskich obozach większość żołnierzy 2. DSP spędziła resztę wojny, gdzie pracowali na rzecz gospodarki szwajcarskiej, a także zdobywali wykształcenie. W czasie zagrożenia Szwajcarii agresją niemiecką rozważano możliwość wykorzystania polskich żołnierzy z Niemcami.

Miękdzy Londynem a Warszawą nawiązano dwustronną, bezpośrednią łączność radiową.

Akcja ta miała miejsce w Warszawie. W jej trakcie członkowie konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” stłukli szyby wystawowe w zakładach fotograficznych, które wystawiały w witrynach zdjęcia niemieckich oficerów. Akcja została przeprowadzona po tym, jak właściciele lokali nie zastosowali się do listownego wezwania do usunięcia wspomnianych fotografii. Oprócz wybijania szyb członkowie „Wawra” zajmowali się między innymi: wypisywaniem na murach niemieckich kin, do których chodzili Polacy, obraźliwych haseł, zniechęcających do tego rodzaju rozrywki, czy też malowaniem na ulicach kotwic – symbolu Polski Walczącej, co miało podnieść morale Polaków. Założycielem Organizacji Mały Sabotaż „Wawer”, działającej w latach 1939 – 1945, był instruktor harcerski Aleksander Kamiński. Poza Warszawą zorganizowany mały sabotaż prowadzony był głównie przez członków organizacji harcerskiej Szare Szeregi.

Naczelny Wódz gen. W. Sikorski uznał Związek Walki Zbrojnej za główną cześć Sił Zbrojnych RP. Jednocześnie nakazał zintensyfikowanie scalenia z ZWZ wszystkich konspiracyjnych organizacji wojskowych.

Gen. W. Sikorski polecił Komendantowi Głównemu ZWZ zorganizowanie sieci wywiadu na tyłach frontu wschodniego.

Jerzy Różycki, polski matematyk i kryptolog, który wybitnie przyczynił się do rozpracowania maszyny szyfrującej Enigma m. in. poprzez współwykonawstwo jej repliki, zginał w wyniku zatonięcia statku na Morzu Śródziemnym na pokładzie którego się znajdował. Złamanie niemieckich szyfrów wg aktualnych wyliczeń przyśpieszyło zakończenie II wojny światowej nawet o 2 - 3 lata.

Rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego z 14 lutego 1942 r. Związek Walki Zbrojnej, jedna z pierwszych konspiracyjnych organizacji wojskowych powołanych do życia na okupowanych ziemiach polskich, została przemianowana na Armię Krajową. Komendantem Głównym został gen. bryg. Stefan Rowecki „Grot”. AK istniała do 19 stycznia 1945 r., kiedy to ostatni Komendant Główny gen. bryg. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz o jej rozwiązaniu. Armia Krajowa była najliczniejszą formacją konspiracyjno-wojskową podczas II wojny światowej, której liczebność w szczytowym okresie wynosiła ok. 400 tys. ludzi. Aby zrealizować nadrzędny cel, jakim było odzyskanie niepodległości, AK zorganizowała podziemną armię, jednocześnie prowadząc samoobrony i sabotując wysiłek zbrojny III Rzeszy. AK przygotowała oddziały zbrojne w celu wywołania powstania krajowego, które wybuch planowano w okresie załamania militarnego Niemiec. Kulminacją wysiłku zbrojnego Armii Krajowej było, rozpoczęte 1 sierpnia 1944 r., powstanie warszawskie. Niestety jego klęska położyła kres nadziei na odzyskanie pełnej niepodległości i suwerenności przez Polskę po zakończeniu II wojny światowej.

Zamach na kasyno w Alei Szucha w Warszawie.

Kasyno dla funkcjonariuszy niemieckiego aparatu bezpieczeństwa, ich agentów oraz kolaborantów znajdowało się w pilnie strzeżonej niemieckiej dzielnicy policyjnej okupowanej Warszawy. Ludność okupowanej stolicy Polski uznawała korzystanie z niego za przejaw braku zasad moralnych i sprzyjanie władzom okupacyjnym. Aby ukarać kolaborantów Tadeusz Koral ps. „Krzysztof” oraz Halina Karin-Dębnicka z organizacji konspiracyjnej „Polscy Socjaliści” postanowili przeprowadzić zamach na kasyno. Po legalnym wejściu do środka, konspiratorzy usiedli przy stoliku i zamówili kolację. Po umieszczeniu za kotarą bomby ukrytej w damskiej torebce opuścili lokal. Wybuch bomby zranił kilku klientów kasyna. Akcja odbiła się szerokim echem w Warszawie, zniechęcając Polaków do ewentualnej współpracy z okupantem.

Żydowska Organizacja Bojowa była to zbrojna organizacja założona w getcie warszawskim z połączenia Organizacji Bojowej Bloku Antyfaszystowskiego, Cukunft i grup Akiba oraz młodzieżówki Bundu (Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego na Litwie, w Polsce i Rosji;). Kilkusetosobowa organizacja uzbrajana i wspomagana była przez Armię Krajową, Gwardię Ludową i Korpus Bezpieczeństwa. Komendantem Głównym ŻOB został Mordechaj Anielewicz ps. „Aniołek”. Prowadziła ona działalność propagandową, szkolenia wojskowe, gromadziła broń, budowała bunkry, likwidowała zdrajców i agentów gestapo oraz przygotowywała plan obrony getta. Dowództwo ŻOB-u kierowało powstaniem w getcie warszawskim w kwietniu i maju 1943 r. Nieliczni członkowie, którzy przeżyli zagładę getta w stolicy Polski wzięli też udział w powstaniu warszawskim oraz walczyli w oddziałach partyzanckich różnych ugrupowań. Lokalne oddziały ŻOB podjęły walkę zbrojną także w Białymstoku i kilku innych miastach, która jednak nie przyniosła większych sukcesów.

Akcja pod Arsenałem. 26 marca 1943 r. oddział Grup Szturmowych „Szarych Szeregów”, składający się głownie z harcerzy, odbił 26 więźniów przewożonych z siedziby Gestapo w Alei Szucha do więzienia śledczego Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Dystryktu Warszawskiego zwanego „Pawiakiem” (od ul. Pawiej). Akcją o kryptonimie „Meksyk II”, która miała miejsce w pobliżu warszawskiego Arsenału, bezpośrednio dowodził Tadeusz Zawadzki ps. „Zośka”. Celem akcji było uwolnienie aresztowanego i torturowanego przez Niemców harcmistrza Jana Bytnara ps. „Rudy”, przyjaciela Zawadzkiego. Był on jedną z ważniejszych postaci konspiracyjnych „Szarych Szeregów”. W śmiałym ataku na karetkę więzienną wzięło udział 28 osób, z czego 2 odniosły śmiertelne rany, a jedna została schwytana przez Niemców. Po stronie niemieckiej było czterech zabitych i dziewięciu rannych. Była to najsłynniejsza akcja „Szarych Szeregów” w okupowanej Warszawie.

Śmierć płk. pil. Stefana Pawlikowskiego

Polscy lotnicy w czasie II wojny światowej należeli do elity alianckiego lotnictwa. Pomimo przegranej w kampanii 1939 r. w Polsce walczyli u boku sojuszników we Francji, a później wnieśli swój znaczący wkład w zwycięstwo w Bitwie o Anglię, a także w walkach nad Europą Zachodnią. Jednym z polskich pilotów poległych podczas walk nad Francją był płk. pil. Stefan Pawlikowski. W kampanii 1939 r. w Polce był dowódcą Brygady Pościgowej broniącej Warszawy. Po klęsce przedostał się na zachód, gdzie m.in. pełnił funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Lotnictwa i oficera łącznikowego w brytyjskim dowództwie myśliwskim. Ponadto wykonywał loty bojowe. Zginął 15 maja 1943 r. w walce powietrznej nad Francją, pilotując samolot Supermarine "Spitfire" Mk IX nr LZ 99 0 należący do polskiego 315. Dywizjonu Myśliwskiego.

W wyniku porozumienia podpisanego przez Komendę Główną Armii Krajowej i Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego, dowódca Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki „Grot” wydał rozkaz o scaleniu oddziałów Batalionów Chłopskich z Armią Krajową. Do 1944 r. AK podporządkowało się ok. 51 tys. żołnierzy, głównie z oddziałów taktycznych. Poza strukturami Armii Krajowej pozostały oddziały terytorialne, tworzące Ludową Straż Bezpieczeństwa. W skutek konfliktów dotyczących obsady stanowisk dowódczych akcja scaleniowa nigdy nie została zakończona. Armia Krajowa była najliczniejszą formacją konspiracyjno-wojskową podczas II wojny światowej, której liczebność w szczytowym okresie wynosiła ok. 400 tys. ludzi. Bataliony Chłopskie, zwane początkową Chłopską Strażą, były drugą pod względem liczebności formacją zbrojną działającą na teranie okupowanej Polski, liczącą ok. 160 tys. ludzi. Działały głownie na terenie Generalnego Gubernatorstwa i w Wielkopolsce. Scalenie obu organizacji było kontynuacją działań zapoczątkowanych w 1940 r. przez dowództwo Związku Walki Zbrojnej, przemianowanego w 1942 r. na AK, zmierzających do podporządkowania mniejszych oddziałów i organizacji konspiracyjnych jednemu dowództwu związanemu z Rządem RP na Uchodźctwie.

W Warszawie w mieszkaniu przy ul. Spiskiej 14 został aresztowany” przez Niemców gen. Stefan Rowecki „Grot”, Komendant Główny Armii Krajowej. Pułkownik Stefan Rowecki od 5 października 1939 r. należał do Służby Zwycięstwu Polski, gdzie sprawował stanowisko zastępcy jej komendanta, gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. W maju 1940 r. został awansowany do stopnia generała brygady, a od 30 czerwca 1940 r. sprawował obowiązki Komendanta Głównego Związku Walki Zbrojnej, przemianowanego 14 lutego 1942 r. na Armię Krajową. Armia Krajowa stanowiła część Polskich Sił Zbrojnych podległych Rządowi Polskiemu na Uchodźstwie. Do końca 1942 r. w jej szeregach znajdowało się ok. 200 tys. zaprzysiężonych członków. Jej zadaniem było prowadzenie walki bieżącej z nieprzyjacielem oraz przygotowanie powszechnego powstania, w chwili załamania się niemieckiego frontu wschodniego. Była to największa armia podziemna w okupowanej przez Niemców Europie. Pojmanie dowódcy AK było poprzedzone szeroko zakrojonymi działaniami Sicherheitsdienst (SD) i Gestapo. Do schwytania generała „Grota” przyczynili się niemieccy agenci Gestapo ulokowani w wywiadzie Armii Krajowej: Blanka Kaczorowska, Ludwik Kalkstein oraz Eugeniusz Świerczewski. Po zatrzymaniu, generała przetransportowano samolotem do Berlina, gdzie odrzucił propozycję współpracy z okupantem. Następnie wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W pierwszych dniach sierpnia 1944 r., na wieść o wybuchu powstania warszawskiego, z rozkazu Heinricha Himlera został zamordowany. Schwytanie Komendanta Głównego AK nie wpłynęło jednak na wykonywanie zadań przez polskie podziemie. Jego następcą został gen. bryg. Tadeusz Komorowski ps. „Bór”.

W nocy z 15 na 16 kwietnia na wcześniej przygotowane na wcześniej przygotowanym lądowisku o kryptonimie "Bąk" położonym pod wsią Matczyn (16,5 km na południowy-wschód od Lublina) wylądował brytyjski samolot transportowy DC-3 Dakota. Przywiózł on 2 cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej: mjr. Narcyza Łopianowskiego ps. "Sarna" i por. Tomasza Kostucha ps. "Bryła". W drodze powrotnej do Włoch na pokładzie samolotu znaleźli się gen. bryg. Stanisław Tatar ps. "Turski", ppłk dypl. Marian Dorotycz-Malewicz ps. "Strzemię", por. Andrzej Pomian ps. "Dowmunt" oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj Stanisław Ołtarzewski i emisariusz Stronnictwa Narodowego Zygmunt Berezowski ps. "Zyzio". W zabezpieczeniu lądowiska pomagali żołnierze Armii Krajowej z oddziałów "Zapory", "Szarugi", "Nerwy", "Rysia" oraz partyzanci z Bełżyc, Podola, Wojcieszyna i Babina. Oprócz ludzi i dokumentów samolot zabrał  nietypowy ładunek, jakim był wykonany w okupowanej Warszawie sztandar przeznaczony dla 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Podobne operacje lotnicze, zapewniające kontakt pomiędzy Rządem Polskim na Uchodźctwie w Londynie a okupowanym przez Niemców krajem, przeprowadzano jeszcze z powodzeniem w maju i lipcu 1944 r.

Pod koniec 1943 r. na front włoski został przerzucony z Bliskiego Wschodu 2. Korpus Polski. Od stycznia 1944 r. sprzymierzeni toczyli we Włoszech walki o przełamanie Linii Gustawa, która przegradzała półwysep Apeniński od Morza Tyrreńskiego do Morza Adriatyckiego. Jednym z kluczowych punktów obrony niemieckiej było Monte Cassino. Przed Polakami w trzech poprzednich natarciach na masyw Cassino brali udział Amerykanie, Brytyjczycy, Nowozelandczycy i Hindusi. Polacy po raz pierwszy przystąpili do szturmu na Monte Cassino 11 maja. Został on odparty przez oddziały niemieckie, ale w wyniku działań polskich oddziałów, które związały siły nieprzyjaciela, Brytyjczykom udało się sforsować rzekę Gari. Kolejne uderzenie rozpoczęło się wieczorem 16 maja, po czterodniowym bombardowaniu artyleryjskim. Po zaciekłych walkach oddziały 2. Korpusu Polskiego zdobyły wzgórze 593 i klasztor na Monte Cassino, otwierając wojskom sprzymierzonym drogę na Rzym. Jako pierwszy na szczyt wzgórza do ruin klasztoru dotarł patrol 12. Pułku Ułanów Podolskich i zatknął pułkowy proporczyk. Następnie nad gruzami klasztoru benedyktynów zawieszono polską i brytyjską flagę. Bitwa pod Monte Cassino stała się symbolem wielkiej ofiarności i niezwykłego męstwa polskich żołnierzy na zachodnim froncie.

Manifest ten był aktem założycielskim komunistycznej Polski, ogłoszonym przez powołany w Moskwie przez Stalina marionetkowy polski rząd nazwany Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego. Manifest lipcowy odmawiał legalnemu rządowi polskiemu na emigracji prawa reprezentowania narodu i państwa polskiego. W dziedzinie polityki zagranicznej wskazywał na konieczność ścisłego sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Zapowiadał odbudowę kraju, przeprowadzenie reformy rolnej i nacjonalizację w gospodarce oraz wzywał Polaków do dalszej walki z okupantem niemieckim. Mimo, że jako miejsce ogłoszenia podawano Chełm, to w rzeczywistości tekst został zatwierdzony i podpisany przez Józefa Stalina 20 lipca 1944 r., a następnie ogłoszony w Moskwie. Dokument podpisali członkowie PKWN z przewodniczącym Edwardem Osóbką-Morawskim i wiceprzewodniczącymi Wandą Wasilewską i Andrzejem Witosem na czele. Od 1945 do 1989 roku w rocznicę ogłoszenia manifestu lipcowego obchodzone było najważniejsze polskie święto państwowe w okresie Polski Ludowej – Narodowe Święto Odrodzenia Polski. Po upadku komunizmu w Polsce zostało ono zniesione.

Utworzona w 1942 r. w Wielkiej Brytanii dywizja pod dowództwem gen. bryg. Stanisława Maczka została włączona do 2. Korpusu Kanadyjskiego. Była jedną z 12 sojuszniczych dywizji pancernych uczestniczących w lądowaniu we Francji. Część dywizji stanowiła 10. Brygada Kawalerii Pancernej, która w 1939 r. walczyła w kampanii wrześniowej w Polsce, a rok później wzięła udział w kampanii francuskiej. Następnie brygada została odtworzona w Wielkiej Brytanii. Polska dywizja pancerna weszła do walki na froncie zachodnim w pierwszej dekadzie sierpnia 1944 r. Odegrała znaczącą rolę w bitwach pod Falaise i Chambois. Brytyjski marszałek Bernard Law Montgomery oceniając działanie polskiej dywizji w walkach w Normandii powiedział: Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy. Walcząc w Belgii wyzwoliła Ypres i współuczestniczyła w zdobyciu Gandawy. W Holandii zdobyła m. in. Bredę. Szlak bojowy zakończyła w maju 1945 zdobywając bazę niemieckiej floty Wilhelmshaven.

8 sierpnia wchodząca w skład II Korpusu Kanadyjskiego 1. Polska Dywizja Pancerna gen. bryg. Stanisława Maczka rozpoczęła natarcie na pozycje niemieckie pomiędzy Caen a Falaise. Celem operacji aliantów było odcięcie i okrążenie niemieckich jednostek wycofujących się z Normandii. Ofensywa trwająca 3 dni została zatrzymana, a polskie i kanadyjskie oddziały poniosły ciężkie straty. W drugiej fazie bitwy, którą rozpoczęto 14 sierpnia, polska dywizja opanowała rejon miejscowości Chambois i wzgórza Mont Ormel (tzw. Maczugę), odcinając tym samym drogę odwrotu znacznej części oddziałów niemieckich z Grupy Armii "B". Polscy pancerniacy, odcięci od zaopatrzenia i walczący w okrążeniu, blokowali niemieckie siły próbujące wydostać się z "kotła pod Falaise" oraz uniemożliwiły dotarcie odsieczy. W walkach trwających do 22 sierpnia 1944 r. żołnierze gen. Maczka wzięli do niewoli 5113 jeńców, zniszczyli 55 czołgów, 44 działa polowe, 245 samochodów pancernych i pojazdów mechanicznych. Straty polskie wyniosły: 325 zabitych, 1002 rannych i 114 zaginionych. Utracono też ok. 80 czołgów. Brytyjski marszałek Bernard Law Montgomery oceniając działanie polskiej dywizji w walkach w Normandii powiedział: Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy.

Sformowana w 1943 r. w Związku Radzieckim 1. Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, pod dowództwem płk. Jana Mierzycana, latem 1944 r. została skierowana na front. Brygada liczyła ok. 2200 żołnierzy i 71 czołgów T-34, oraz 15 lekkich czołgów T-70. Polska jednostka podporządkowana była, walczącej na przyczółku warecko magnuszewskim, radzieckiej 8. Armii Gwardii. Po przeprawieniu się częścią sił przez Wisłę pierwszego dnia walk polscy pancerniacy wdali się w ciężką walkę z niemieckimi oddziałami 1. Dywizji Pancerno-Spadochronowej „Herman Göring". Podczas pierwszego dnia walk odparli oni pięć ataków Niemców. Najbardziej zacięte walki toczyły się o skrzyżowanie dróg w miejscowości Studzianki. Zdobywano je aż siedmiokrotnie. W czasie krwawych walk trwających do 16 sierpnia polska brygada straciła 27 pojazdów bojowych, niszcząc ok. 30 pojazdów przeciwnika. Bitwa pod Studziankami była największą bitwą pancerną Wojska Polskiego na froncie wschodnim. Zdobycie rejonu Magnuszewa przez oddziały polskie i radzieckie, zagroziło południowemu skrzydłu formacji niemieckich, walczących z Powstaniem Warszawskim. Zwycięstwo zapewniło Polakom i Rosjanom utrzymanie się na przyczółku w dorzeczu środkowej Wisły.

Podczas powstania warszawskiego na ul. Kilińskiego eksplodował ciężki nosiciel ładunków wybuchowych Borgward IV - Sd.Kfz. 301 z niemieckiego 302. batalionu pancernego. Rankiem 13 sierpnia 1944 r. pojazd został unieruchomiony przez powstańców na barykadzie przy ul. Podwale. Ok. godz. 17.00 grupa powstańców uruchomiła pojazd i przejechała ulicami Starego Miasta. Na ul. Kilińskiego, prawdopodobnie na skutek nieuwagi lub nieznajomości zasady działania pojazdu, doszło do detonacji znajdującego się wewnątrz ładunku wybuchowego. Szacuje się, że w wyniku eksplozji zginęło ok. 250 żołnierzy i cywilów, a wielu innych zostało rannych. Wśród kontuzjowanych był sam Komendant Główny Armii Krajowej gen. Tadeusz Komorowski „Bór”. Niektórzy badacze uważają, że wybuch nie był spowodowany nieostrożnością polskich żołnierzy, lecz był celowym działaniem oddziałów niemieckich.

Budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej przy ul. Zielnej 37 został zajęty przez Niemców w październiku 1939 r. Był centralą umożliwiającą łączność telefoniczną między Generalną Gubernią a Berlinem oraz obsługującą połączenia między jednostkami Wehrmachtu w Warszawie. Ze względu na strategiczne znaczenie i położenie gmachu dowództwo AK podjęło decyzję o ataku na PAST-ę. Wojska niemieckie przygotowały wcześniej gmach do długotrwałej obrony – od ulicy Zielnej ustawiono bunkry, zabetonowano okna piwniczne, zabarykadowano bramy i okna. Pierwszy atak na budynek nastąpił już 1 sierpnia, jednak zakończył się niepowodzeniem. 4-5 sierpnia rozpoczęło się stopniowe okrążenie budynku, połączone z odcięciem wody i prądu. Zakończony sukcesem generalny szturm z użyciem miotaczy ognia i broni maszynowej rozpoczął się w nocy 19 na 20 sierpnia 1944 r. W ataku brali udział żołnierze z batalionu „Kiliński, 3. Kompanii Szturmowej Obszaru „Koszta”, saperzy Okręgu Warszawa oraz minerki z Kobiecych Patroli Minerskich. Straty wśród żołnierzy AK przez cały okres oblężenia wyniosły 38 zabitych i 63 rannych. Po stronie niemieckiej zginęło 36 żołnierzy, a 115 dostało się do niewoli. Budynek PAST-y pozostał w rękach powstańców do końca walk o Warszawę. Po wojnie gmach został wyremontowany, a w roku 2000 przekazany środowiskom kombatanckim.

W 36. dniu powstania, po upadku Starego Miasta, oddziały niemieckie rozpoczęły wzmożone ataki na zajmowane przez powstańców pozycje na warszawskim Powiślu. Ataki z trzech stron miały na celu wyparcie oddziałów polskich z tej dzielnicy, ale także odcięcie jej od Śródmieścia. Głównym zamiarem Niemcy było zabezpieczenie całego zachodniego brzegu Wisły, aby przygotować się na atak, zbliżającej się do Warszawy, Armii Czerwonej. Generalny szturm poprzedzony został prowadzonymi od kilku dni nalotami i obstrzałem artyleryjskim. Ciężkie walki toczyły się szczególnie o Elektrownię Powiśle, która zajęta przez żołnierzy ze Zgrupowania „Krybar” Armii Krajowej na początku sierpnia dostarczała prąd do powstańczych szpitali, zbrojowni i drukarń. Ostatecznie po zaciętych atakach, m.in. oddziałów SS-gruppenführera Heinza Reinefartha i SS-obersturmbannführera Oskara Dirlewangera, Powiśle zostało zdobyte przez Niemców 6 września 1944 r. Po zajęciu dzielnicy Niemcy, dopuścili się masowych zbrodni na ludności cywilnej i rannych. Wymordowano m.in. personel i pacjentów w szpitalach powstańczych na ul. Tamka i Drewnianej, a mieszkańców Powiśla, którzy ukrywali się w piwnicach kamienic, palono żywcem.

Od grudnia 1943 r. żołnierze 2. Korpusu Polskiego wchodzący w skład brytyjskiej 8. Armii brali udział w walkach we Włoszech. Po zdobyciu Monte Cassino i Ankony ostatnią operacją w której uczestniczyli Polacy na froncie włoskim było zdobycie Bolonii. 9 kwietnia polskie oddziały sforsowały rzekę Senio, a następnie przełamały nieprzyjacielskie pozycje nad Santerno, rozbijając jednocześnie niemiecką 4. Dywizję Spadochronową. Przeciwnik wykorzystywał przy organizowaniu zaciętej obrony naturalne przeszkody w postaci rzek Silarno, Gaiana i Idice. 21 kwietnia 1945 r. żołnierze 9. batalionu strzelców karpackich 3. Dywizji Strzelców Karpackich wkroczyli do Bolonii i nad wyzwolonym miastem zawiesili polską flagę. Polacy zostali owacyjnie powitani przez mieszkańców. Senat Bolonii przyznał 215 polskim żołnierzom pamiątkowe medale z napisem "Al liberatori che primi entrarono in Bologna 21 Aprile 1945 – per benem erenza” (Oswobodzicielom, którzy pierwsi weszli do Bolonii 21 kwietnia 1945 – w dowód zasługi"). Siedemnastu dowódców otrzymało honorowe obywatelstwo miasta. Oddziałowi, który jako pierwszy wkroczył do miasta nadano miano 9. Bolońskiego batalionu.

Rudolf Höss, komendant niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, został skazany przez Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie na karę śmierci.

KL Auschwitz-Birkenau był największym obozem koncentracyjnym III Rzeszy, na terenie którego w ciągu 4,5 roku działania Niemcy zamordowali ok. 1,1 miliona osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, obywateli ZSRR i osób innych narodowości. Po ewakuacji obozu Höss uciekł do Niemiec, gdzie ukrywał się pod przybranym nazwiskiem. Trafił do niewoli brytyjskiej, ale nie rozpoznany został zwolniony. Aresztowany 11 marca 1946 r., przez Brytyjczyków, jako świadek występował w procesach przed Międzynarodowym Trybunałem w Norymberdze. W 1946 r. został wydany władzom polskim. Zbrodniarz został stracony 16 kwietnia 1947 r. w Oświęcimiu, na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Była to ostatnia publiczna egzekucja w Polsce.

W 1980 r. Polskę ogarnęła fala strajków spowodowanych pogarszającą się sytuacją ekonomiczną kraju i problemami z zaopatrzeniem. Zapoczątkował ją strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, któremu przewodził Lech Wałęsa. W zawartych 31 sierpnia tzw. porozumieniach sierpniowych rząd zgodził się m.in. na utworzenie niezależnych związków zawodowych, co było wyłomem w monopolu władzy komunistycznej w Polsce od zakończenia II wojny światowej. Przez następne półtora roku, czas tzw. „karnawału Solidarności”, stopniowo narastało napięcie w kraju. Nowopowstały Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, który w szczytowym okresie liczył ok. 10 mln członków, zaczął odgrywać ważną rolę polityczną, skupiając opozycję wobec dotychczasowego reżimu. Sytuację w Polsce uważnie śledził Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich wraz z krajami bloku wschodniego. Coraz mocniej naciskano władze Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na zastosowanie rozwiązania siłowego, gdyż tego typu precedens, jakim było powstanie legalnych, nie kontrolowanych przez rząd struktur, mógł znaleźć naśladowców w pozostałych państwach zdominowanych przez ZSRR po 1945 r. Najwyższe kręgi partyjne i państwowe w tajemnicy podjęły przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego. W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. powstała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego pod kierownictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego, która ogłosiła wprowadzenie stanu wojennego. Na ulice miast wyjechało 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów. W działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy Wojska Polskiego, których wsparła milicja, ZOMO i inne formacje podlegające MSW. Ważniejsi działacze NSZZ „Solidarność” zostali internowani, a związek zdelegalizowany. Przepisy stanu wojennego ograniczały podstawowe prawa obywatelskie, wprowadzając m.in. godzinę milicyjną, zawieszając działalność organizacji społecznych i związków zawodowych, wprowadzając militaryzacje większości gałęzi przemysłu. Wobec nasilających się szykan ze strony władz społeczeństwo polskie podjęło bojkot kontrolowanych przez państwo organizacji i instytucji, powstał podziemny ruch prasowo-wydawniczy i niezależny obieg informacji np. w formie radia „Solidarność”. W wyniku pogarszającej się sytuacji gospodarczej (spadek produkcji, brak towarów na rynku, system kartkowej dystrybucji artykułów pierwszej potrzeby) i politycznej (presja międzynarodowej opinii publicznej, sankcje ekonomiczne ze strony USA) stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a następnie zniesiony 22 lipca 1983 r. W lutym 1992 r. Sejm uznał jego wprowadzenie za nielegalne. Pomimo wytoczenia procesów sądowych głównym decydentom w 1981 r., nie ponieśli oni żadnej kary.

Sąd Wojskowy w Warszawie skazał zaocznie płk. Ryszarda Kuklińskiego na karę śmierci. Płk. Kukliński w l. 1967-1968 pracował w Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru Układów Genewskich zajmując się sprawami Wietnamu. W trakcie prac komisji nawiązał kontakt z amerykańską Centralną Agencją Wywiadowczą (CIA), stając się współpracownikiem amerykańskiego wywiadu. W l. 70. płk Kukliński przekazał CIA ponad 40 tys. stron najtajniejszych dokumentów dotyczących obronności PRL, ZSRR i państw Układu Warszawskiego. Na krótko przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce, w obliczu bezpośredniego zagrożenia dekonspiracją, płk Kukliński, wraz z rodziną uciekł z Polski i otrzymał azyl w Stanach Zjednoczonych. W Polsce w 1984 r. wydano na niego wyrok śmierci. W 1995 r. wyrok uchylono i Kuklińskiemu przywrócono stopień pułkownika, jednak sprawę skierowano ponownie do prokuratury wojskowej. W roku 1997 śledztwo umorzono, argumentując, że działał on w stanie wyższej konieczności. W 2004 r. został on pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Podpisano porozumienie kończące obrady „Okrągłego Stołu”.

Obrady okrągłego stołu były rezultatem negocjacji podjętych w połowie sierpnia 1988 r. przez władze komunistyczne z grupą opozycjonistów. Na ich rozpoczęcie miała też wpływ fala protestów społecznych i strajków związanych między innymi z pogarszającą się sytuacją ekonomiczną w kraju. 31 sierpnia 1988 r. w Warszawie doszło do pierwszego, od wprowadzenia stanu wojennego w 1981 r., spotkania pomiędzy szefem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych gen. Czesławem Kiszczakiem i Lechem Wałęsą, w którym uczestniczyli również bp Jerzy Dąbrowski oraz sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Stanisław Ciosek. Kolejne spotkania odbywały się w podwarszawskiej Magdalence a potem między innymi w pałacu w Jabłonnie, gdzie umieszczono okrągły stół, przygotowany do prowadzenia negocjacji. W trakcie szeregu spotkań, których najważniejsza cześć rozpoczęła się 6 lutego w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie omawiano między innymi kwestie polityki społecznej, gospodarcze, pluralizmu politycznego czy też oświaty. Łącznie w obrady  zaangażowanych było kilkaset osób. Ostatecznie w kwietniu 1989 r. obie strony uzgodniły między innymi: legalizację Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych „Solidarność”, wprowadzenie pluralizmu politycznego, wolności słowa oraz niezawisłości sądów. Został także ustalony termin częściowo wolnych wyborów do Sejmu, w których opozycji zagwarantowano 35 % mandatów oraz wolnych wyborów do Senatu. Porozumienie w dalszej perspektywie zapoczątkowało upadek systemu komunistycznego i przemiany polityczne nie tylko w Polsce, ale również w całej Europie Środkowo-Wschodniej.

Od lutego do kwietnia 1989 r. miały miejsce rozmowy pomiędzy władzami PRL a opozycją solidarnościową, które przeszły do historii jako obrady Okrągłego Stołu. Po raz pierwszy od zakończenia drugiej wojny światowej rządzące Polską władze komunistyczne, zdecydowały się na dopuścić do współudziału w decydowaniu o losach państwa opozycję demokratyczną, łamiąc tym monopol władz komunistów. Najważniejszymi postulatami politycznymi opozycji było ustanowienie Senatu i przeprowadzenie wyborów, w których mogliby kandydować ludzie opozycji solidarnościowej. W wyniku negocjacji ustalono, tzw. kwotowe wybory do Sejmu, gwarantujące że w Sejmie o 35% mandatów będą ubiegać się kandydaci w wolnych i demokratycznych wyborach, pozostałe zaś 65% miejsc miało być zagwarantowane dla partii rządzącej i jej sojuszników - Stronnictwa Demokratycznego oraz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Wybory do Senatu miały być w pełni wolne. W rezultacie opozycja demokratyczna uzyskała 99 mandatów w stuosobowym Senacie oraz 161 mandatów w Sejmie (wszystkie, które były do podziału). Wybory okazały się olbrzymim sukcesem strony solidarnościowej i pokazały jak małym poparciem cieszy się w Polsce komunistyczna władza. Wygrana opozycji pozwoliła na powołanie pierwszego niekomunistycznego rządu, z premierem Tadeusz Mazowieckim na czele. Wydarzenia w Polsce rozpoczęły zmiany w innych krajach bloku wschodniego, zakończone obaleniem komunizmu i dominacji ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej.

Rozwiązano struktury wojskowe Układu Warszawskiego.

Układ Warszawski był strukturą wojskowo-polityczną, w której skład wchodziły państwa Europy Środkowo-Wschodniej, znajdujące się pod dominacją ZSRR. Utworzenie układu 14 maja 1955 r. w Warszawie miało być przeciwwagą dla Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO). Układ Warszawski, który według założeń miał mieć charakter obronny, skompromitował się brutalną ingerencją w sprawy wewnętrzne krajów członkowskich: na Węgrzech w 1956 r. i Czechosłowacji w 1968 r. Wobec zmian geopolitycznych po 1989 r. podjęto decyzję o likwidacji struktur wojskowych organizacji. 1 lipca 1991 r. w Pradze rozwiązano struktury polityczne, tym samym ostatecznie likwidując Układ Warszawski.

Wycofanie pierwszych oddziałów wojsk radzieckich z Polski.

Po zakończeniu II wojny światowej w maju 1945 r., decyzją Józefa Stalina, na terenie krajów podporządkowanych ZSRR utworzono cztery grupy wojsk. W Polsce rozlokowana została Północna Grupa Wojsk. Bezpośrednio po wojnie, w Polsce znajdowało od 300 do 400 tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej. W drugiej połowie lat 80. liczebność armii radzieckiej w Polsce zmniejszyła się do około 70 tysięcy. Jej stacjonowanie w Polsce było formalnie regulowane postanowieniami Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej z 14 maja 1955 r. oraz Umową o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce z 17 grudnia 1956 r. Proces wycofywania Armii Radzieckiej rozpoczął już w 1989 r. jednak dopiero w kwietniu 1991 r. z garnizonu Borne Sulinowo wyjechał pierwszy eszelon transportujący w kilkudziesięciu wagonach jednostkę rakietową. Ostatnia grupa żołnierzy – już rosyjskich – opuściła polskie terytorium 17 września 1993 r. Wycofywanie Armii Radzieckiej było największą po II wojnie światowej operacją militarną w Polsce. Opuszczenie kraju przez Armię Czerwoną było ostatecznym świadectwem odzyskania pełnej niezależności Polski i rozpadu Układu Warszawskiego.