Wybierz inną epokę
Średniowiecze do 1500 roku
Renesans lata 1501-1600
Wiek XVII 1601-1700
Wiek XVIII 1701-1800
Wiek XIX 1801-1900
Wiek XX 1901-2000
Wiek XXI po 2001
Powstanie kościuszkowskie (12.03.1794 - 16.11.1794)
Epoka napoleońska lata 1796-1815
Powstanie listopadowe (29.11.1830 - 21.10.1831)
Powstanie styczniowe (11.06.1860 - 23.05.1865)
I wojna światowa (28.06.1914 - 11.11.1918)
II RP (11.11.1918 - 31.08.1939)
II wojna światowa (1.09.1939 - 9.05.1945)
Wydarzenia po 9.05.1945
Renesans lata 1501-1600
13 kwietnia 1501
Stanisław z Chodcza Chodecki został ponownie mianowany hetmanem polnym koronnym i nowym starostą generalnym Rusi. Był stałym dowódcą wojsk obrony potocznej broniących kresów południowo-wschodnich Polski. Jest uznawany za pierwszego hetmana polnego koronnego w historii Polski.
17 czerwca 1501
Śmierć Jana I Olbrachta. Król Polski zmarł w Toruniu, w trakcie przygotowań do wojny z zakonem krzyżackim. Serce monarchy umieszczono w toruńskim kościele św. Jana, zaś ciało przewieziono do Krakowa i pochowano w katedrze na Wawelu.
19 lipca 1501
Sułtan Bajazed II zaprzysiągł w Stambule pokój z Polską. W Polsce został on ratyfikowany dopiero dwa lata później, gdyż zawarcie układu przypadło na czas śmierci króla Jana Olbrachta. Według postanowień pokjowych, Białogród i Kilia, porty nad Morzem Czarnym, pod które wyruszył król Polski Jan I Olbracht podczas nieudanej wyprawy 1497 r., pozostały przy Turcji. Hospodar mołdawski nie zrezygnował ze swych roszczeń do Pukucia, co w przyszłości doprowadziło do kolejnej wojny.
4 listopada 1501
Bitwa pod Mścisławiem (obecnie na terenie Białorusi) pomiędzy wojskami litewskimi dowodzonymi przez Michała Iżesławskiego oraz Ostafiego Daszkiewicza, a wojskami moskiewskimi dowodzonymi przez książąt siewierskich. Bitwę przegrali Litwini.
12 grudnia 1501
W Krakowie odbyła się koronacja Aleksandra Jagiellończyka na króla Polski (1501-1506). Był on synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki, bratem późniejszego króla Zygmunta I Starego.
21 lutego 1503
Polska i Turcja zawarły rozejm. Nie powstrzymało to jednak najazdów tatarskich na ziemie polskie i litewskie.
2 maja 1503
Król Polski Aleksander I Jagiellończyk wydał w Wilnie dekret mianujący Mikołaja Kamienieckiego pierwszym hetmanem wielkim koronnym. Król Aleksander I zdecydował się na ten krok, gdyż sam często przebywał na Litwie i potrzebował zastępcy w Polsce, który dowodziłby obroną południowo-wschodnich granic kraju przed najazdami Tatarów i Mołdawian. Hetman Kamieniecki sprawował swoją funkcję do śmierci w 1515 r. Jego następcą został Mikołaj Firlej.
4 sierpnia 1506
Rozbicie czambułu pod Cyrynem. Straż przednia kilkutysięcznej armii litewsko-polskiej zmierzającej w stronę Klecka natknęła się na pięciusetosobowy czambuł tatarski wracający z łupami do kosza - głównego obozu tatarskiego. Oddział ten został okrążony, a następnie rozbity. Nielicznym Tatarom udało się ujść przez rzeczkę Uszę i ostrzec główne siły obozujące pod Kleckiem.
4 sierpnia 1506
Bitwa pod Kleckiem.

Wczesną wiosną 1506 r. Tatarzy krymscy najechali Polskę i Litwę, pustosząc ich południowo-wschodnie województwa. Kilka miesięcy później chan tatarski Mengli Gerej ponownie wysłał oddziały Tatarów na wyprawę wojenną, oddając dowództwo swoim synom Fethiemu i Burnaszowi. Kilkunastotysięczna armia chana przekroczyła granicę i ruszyła na północ. Przeprawiwszy się przez rzeki Dniepr i Prypeć wtargnęła na Białoruś. Tatarzy założyli warowny obóz tzw. kosz w okolicach zniszczonego przed trzema laty Klecka, skąd rozpuścili czambuły, które dotarły aż do Mińska, Nowogródka, Oszmiany, Lidy i Wołkowyska, rabując po drodze. Na wieść o najeździe umierający król Aleksander Jagiellończyk nakazał hetmanowi Stanisławowi Kiszce i marszałkowi nadwornemu Michałowi Glińskiemu zorganizowanie wojska i wyruszenie przeciw Tatarom. Zebrano ok. 7 tys. konnych z pospolitego ruszenia i kilkuset raców z chorągwi królewskiej. W trakcie marszu ciężko chory Kiszka zdał dowództwo na ręce Glińskiego. Z początkiem sierpnia schwytano kilku jeńców, którzy wskazali miejsce założenia kosza. Gliński postanowił zaatakować i zniszczyć obóz tatarski. Nieprzyjaciel został zaalarmowany przez oddziały zwiadowcze, a mając zgromadzone ogromne łupy i jasyr w obozie postanowił przyjąć bitwę. Dowódcy czekali aż do obozu ściągną wszystkie oddziały plądrujące okolicę. Kosz zajmował dogodną pozycję obronną, gdyż od zachodu osłaniała go bagnista dolina rzeki Łani, a od północy i wschodu znajdowały się bagna. Gliński przeprawił cześć sił przez rzekę i uderzył na wroga, który zdecydował się przyjąć bitwę. Tatarzy, wykorzystując przewagę liczebną, zaczęli stopniowo spychać chorągwie litewskie ku rzece. Wtedy Gliński przeprawił resztę sił i zatoczywszy łuk uderzył na flankę armii tatarskiej, rozrywając jej szyki. Tatarzy rzucili się do ucieczki, porzucając łupy i jasyr, część z nich potopiła się w miejscowych bagnach, cześć wybili okoliczni chłopi. Gliński zaniechał pościgu za niedobitkami i pozostał w okolicy zdobytego kosza prze kolejne trzy dni, rozbijając pozostałe odziały tatarskie, które nieświadome klęski głównej armii wracały z łupami i jasyrem do obozu. Pod wrażeniem klęski chan Mengli Gerej podpisał układ pokojowy z nowym władcą Polski i Litwy Zygmuntem I.
19 sierpnia 1506
Śmierć króla polskiego Aleksandra Jagiellończyka. Monarcha był synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki; od 1492 r. panował w Wielkim Księstwie Litewskim, a od 1501 r. zasiadał na tronie polskim. Zmarł w Wilnie po przebytym paraliżu. Być może jego śmierć przyśpieszyło nieskuteczne leczenie prowadzone przez szarlatana, niejakiego Balińskiego. Król został pochowany w wileńskiej katedrze. Rządy po Aleksandrze objął jego młodszy brat, Zygmunt zwany starym.
24 stycznia 1507
Zygmunt I Stary został koronowany na króla Polski (1506-1548). Uroczystość miała miejsce w katedrze na Wawelu.
13 lipca 1508
Nad Dnieprem, pod Orszą (Białoruś), wojska Korony i Litwy stoczyły bitwę z armią Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, dowodzoną przez wojewodów Daniłę Oboleńskiego oraz Jakuba Zacharyna. Moskwę wspomagały oddziały zbuntowanego przeciw Zygmuntowi Staremu litewskiego kniazia Michała Glińskiego. Litwinami dowodził ks. Konstanty Ostrogski, zaś wspierającymi ich żołnierzami zaciężnymi z Korony - Mikołaj Firlej. Bitwa została wygrana przez wojska królewskie, pomimo liczebnej przewagi Moskwiczan, którzy pod osłoną nocy wycofali swoje siły na wschód. Armia polsko-litewska nie podjęła pościgu tylko ruszyła w kierunku Smoleńska.
23 lipca 1508
Bitwa pod Woronowem. Hetman polny, starosta buski i bełski Jan Kamieniecki, dowodzący tysiąckonnym oddziałem obrony potocznej, ruszył na Tatarów, którzy wtargnęli w granice polsko-litewskie. Polski wódz rozbił najeźdźcow pod Woronowem. Według relacji w bitwie zginęło 2000 Tatarów. Zwycięzcy uwolnili jasyr i odebrali zrabowane dobra.
1 sierpnia 1508
Założenie obozu pod Smoleńskiem. Armia polsko-litewska licząca ok. 16 tys. wojska po zwycięstwie nad wojskami moskiewskimi pod Orszą (13 lipca 1508 r.) przybyła pod Smoleńsk, gdzie założyła warowny obóz. Wojskiem dowodził król Zygmunt I Stary z pomocą dwóch hetmanów: hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego i hetmana koronnego Mikołaja Firleja. Na naradzie wojennej w obozie postanowiono, że król pozostanie pod Smoleńskiem, zaś obaj hetmani ruszą na Siewierszczyznę, by odzyskać ją z rąk moskiewskich. Jednak pomiędzy hetmanami wybuchł spór o pierwszeństwo i wyprawa na Siewierszczyznę zakończyła się bez spodziewanego efektu.
8 października 1508
Zakończyła się wojna Jagiellonów z Moskwą. Wielki książę moskiewski Wasyl III zaprzysiągł traktat pokojowy, który sankcjonował utratę przez Litwę Siewierszczyzny w zamian za kilka pogranicznych włości.
4 października 1509
Polskie wojska pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Kamienieckiego pokonały Mołdawian wspieranych przez Turków w bitwie nad Dniestrem, niedaleko Chocimia. Wojskiem mołdawskim dowodził hospodar Bogdan III.
22 stycznia 1510
Polska i Mołdawia podpisały traktat pokojowy w Kamieńcu Podolskim. Ustalono w nim, że Mołdawianie tracą Pokucie, a hospodar Bohdan III zrezygnuje z małżeństwa z siostrą króla Zygmunta I Starego, Elżbiety.
18 kwietnia 1512
Polski rotmistrz Franciszek Fredro oraz chorąży lwowski Fryderyk Herburt na czele swoich oddziałów pobili pod Przemyślem grupę 150 Tatarów i odebrali im jasyr (ludzi prowadzonych w niewolę).
23 kwietnia 1512
Bitwa nad rzeką Biełką (10 km od Przemyślan, teren dzisiejszej Ukrainy). Strażnik polny koronny Stanisław Lanckoroński, dysponując kilkoma chorągwiami obrony potocznej, zaatakował i rozbił siedmiusetkonny oddział Tatarów.
28 kwietnia 1512
Bitwa pod Wiśniowcem (zwana też bitwą pod Łopusznem).
Od połowy XV do końca XVII w. południowo-wschodnie ziemie Polski i Litwy były narażone na ciągłe ataki Tatarów krymskich, którzy wyprawiali się na te tereny po łupy i jeńców (tzw. jasyr), których potem sprzedawali jako niewolników. Zwykle na wyprawy ruszało od kilkuset do kilku tysięcy Tatarów, tworzących lotne oddziały zwane czambułami. Zdarzały się jednak wielkie wyprawy całej ordy, dowodzonej przez bejów lub osobiście przez chanów. Wczesną wiosną 1512 r., na Ruś ruszyła silna armia tatarska, licząca kilkanaście tysięcy wojowników, dowodzona przez chana Mengli I Gireja. Szybko dotarła pod Busk koło Lwowa, gdzie założyła obóz (tzw. kosz), skąd czambuły wyprawiały się po jasyr i łupy. Po splądrowaniu obszarów od Krasnegostawu po Halicz i Kołomyję, najeźdźcy zwinęli obóz i ruszyli z powrotem na Krym. Pośpiesznie zebrana armia polsko-litewska w liczbie ok. 6 tys. żołnierzy, dowodzona przez hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Kamienieckiego i hetmana litewskiego Konstantego Ostrogskiego doścignęła ordę między Wiśniowcem a Łopusznem. Mając przewagę liczebną chan Mengli I Girej postanowił wydać bitwę Polakom i Litwinom. Kamieniecki i Ostrogski ustawili swoje oddziały pod lasem, co uniemożliwiło Tatarom okrążenie. Gdy większa część ordy została związana walką z oddziałami Ostrogskiego, Kamieniecki z silnym obwodem uderzył na flankę armii tatarskiej. Atak rozbił całkowicie oddziały nieprzyjaciela. W wyniku zwycięstwa uwolniono ok. 16 tys. ludzi porwanych w jasyr i zagarnięto 10 tys. koni. Bitwa pod Wiśniowcem uchodzi za jedno z największych zwycięstw polsko-litewskich odniesionych nad ordą tatarską.
19 grudnia 1512
Wyprawa smoleńska.

Wielki książę moskiewski Wasyl III złamał traktat „wiecznego pokoju” podpisany cztery lata wcześniej z królem Zygmuntem I Starym i ruszył na Smoleńsk. Rozpoczęła się kolejna wojna Korony i Litwy z Moskwą. Wyprawa Wasyla III z 1512 r. zakończyła się jednak niepowodzeniem. Także rok później wojska moskiewskie zostały odparte. Dopiero w 1514 r. oddziałom księcia moskiewskiego udało się opanować twierdzę Smoleńsk.
1 listopada 1513
Książę moskiewski Wasyl III zwinął nieudane oblężenie Smoleńska. Silnie umocniona twierdza należąca do państwa polsko-litewskiego była oblegana od czerwca. Wojska moskiewskie próbowały ją zdobyć uciekając się również do bardzo niekonwencjonalnych metod: by wywołać pożar wykorzystano 400 żywych kotów i gołębi którym do ogonów uwiązano podpałki. Nawet te desperackie pomysły okazały się jednak nieskuteczne.
30 lipca 1514
Wielki książę moskiewski Wasyl III zdobył Smoleńsk. Obroną obleganej od maja 1514 r. twierdzy dowodził wojewoda smoleński Jerzy Sołłohub. Po kilkutygodniowym oblężeniu, kniaź Bohdan Gliński nakłonił wyczerpanych obrońców do poddania. 30 lipca mieszczanie smoleńscy złożyli moskiewskiemu księciu przysięgę poddańczą, a następnego dnia książę uroczyście wjechał do miasta. Zaraz po tym Wasyl III nakazał uwięzić litewską załogę, obsadzić twierdzę własnym wojskiem i wywieść do Moskwy złoto i srebro z kościołów i smoleńskiego zamku. Twierdza Smoleńsk po kilkukrotnych, nieudanych próbach zdobycia dostała się ostatecznie na niemal 100 lat w ręce moskiewskie.
28 sierpnia 1514
Straż przednia polsko-litewskiej armii zmierzającej do odzyskania twierdzy smoleńskiej została zaatakowana przez wojska moskiewskie. Wywiązała się potyczka, którą wygrały siły królewskie. Według - przypuszczalnie przesadzonych danych - Moskwa straciła ok. 1300 ludzi. Zaatakowanym oddziałem straży przedniej dowodził starosta krasnystawski Jan Pilecki.
8 września 1514
Bitwa pod Orszą.

Przyczyną konfliktu między Litwą a Moskwą, była rywalizacja o ziemie ruskie, zapoczątkowana polityką wielkich książąt moskiewskich, którzy dążyli do zjednoczenia ziem rozbitej na dzielnice Rusi i stopniowego zrzucania podległości względem tatarskich chanów. W wyniku tego procesu pod koniec XV wieku za wschodnią granicą Litwy wyrosło potężne państwo moskiewskie. Zachęcona obietnicami nastawionego antypolsko cesarza Maksymiliana I Moskwa, wzmocniona przez silną artylerię zakupioną z Niemiec, wypowiedziała wojnę Zygmuntowi I Staremu. W pierwszej kolejności wojsko moskiewskie wyruszyło na Smoleńsk – kluczową twierdzę broniącą Litwy. Miasto, wspierane przez nieliczne wojska litewskie, wytrzymało dwa oblężenia – latem i jesienią 1513 r. – by ostatecznie, po trzecim oblężeniu, nie doczekawszy się pomocy, poddać się (1 sierpnia 1514 r.). W końcu sierpnia na pogranicze litewsko-moskiewskie dotarła spóźniona odsiecz polsko-litewska. Na wieść o zbliżaniu się przeciwnika wielki książę moskiewski Wasyl III wysłał swoje wojska (ok. 50 tys. jazdy), pod dowództwem Iwana Czeladnina. Obie armie spotkały się na północny-wschód od miasta Orsza. Początkowo rozdzielała je rzeka Dniepr, przy czym bród pod miastem był obsadzony przez wojsko moskiewskie. Armia polsko-litewska pod Orszą składała się w przeważającej części z kawalerii, liczącej w sumie ok. 25 tys. żołnierzy. Wojsko podzielone było na chorągwie ciężkozbrojnych kopijników, lekkozbrojnych raców-husarzy i konnych strzelców. Uzupełnienie stanowiły zaciężne roty piesze w liczbie ok. 3 tys. żołnierzy oraz liczna artyleria. Wojska polsko-litewskie przeprawiły się przez Dniepr po dwóch mostach zbudowanych na pływających beczkach i zostały ustawione według tradycyjnego modelu –tzw. starego urządzenia polskiego. Lewe skrzydło zajęli Litwini podzieleni na dwa ugrupowania, wysunięty ku nieprzyjacielowi hufiec czelny, pod dowództwem hetmana Konstantego Ostrogskiego, a za nim ciężkozbrojny hufiec walny pod Jerzym Radziwiłłem. Lewe skrzydło formacji osłaniały trzy hufce posiłkowe lekkiej jazdy husarsko-strzeleckiej. Prawą flankę armii jagiellońskiej zajęły Polacy, ustawieni w ten sam sposób jak Litwini. Hufcem czelnym dowodził Wojciech Sampoliński, walnym Janusz Świerczowski, ich prawe skrzydło osłaniały trzy rzuty lekkiej jazdy. W zaroślach na skraju wąwozu, między prawym skrzydłem a rzeką Dniepr, zostały ukryte prawie wszystkie oddziały piechoty i cała artyleria. Jedynie 3-4 roty umieszczono w centrum, między hufcami Sampolińskiego i Ostrogskiego. Bitwa rozpoczęła się wczesnym popołudniem atakiem moskiewskiego prawego skrzydła, na pozycje litewskie. Zdając sobie sprawę z zagrożenia, hetman rzucił do boju polski hufiec czelny. Uderzenie ciężkiej kawalerii wywołało panikę wśród żołnierzy z pierwszych linii oddziałów moskiewskich. W sukurs Polakom przyszedł także litewski hufiec czelny pod wodzą samego hetmana oraz trzy hufce posiłkowe. Uderzenie to złamało prawe skrzydło moskiewskie, które rzuciło się do ucieczki. Równocześnie do natarcia ruszyła lewa flanka moskiewska pod wodzą wojewody Iwana Rostowskiego, z zamiarem przyparcia Polaków do Dniepru. Uderzenie przyjęły na siebie trzy hufce posiłkowe, które mimo trzykrotnej przewagi wroga sprawnie odpierały jego ataki. W tym samym czasie piechota i artyleria, ukryte zawczasu wśród drzew na skraju wąwozu, przygotowywały się do walki. Na znak dany przez rotmistrzów, polskie hufce posiłkowe dokonały pozorowanej ucieczki, co sprowokowało do pościgu Moskali. Także Iwan Czeladnin dał się zwieść manewrowi Polaków i - sądząc, że prawe skrzydło armii Ostrogskiego zostało rozbite - rzucił do boju wszystkie siły. Masa jazdy, pędząc za Polakami, wjechała do wąwozu. Na umówiony znak cała ukryta piechota otworzyła ogień. Oddano również salwę ze wszystkich dział w kierunku stłoczonej kawalerii moskiewskiej, po czym polskie hufce posiłkowe wykonały błyskawiczny zwrot i przeszły do natarcia. Wsparła je część polskiego hufca walnego. W szeregach moskiewskich wybuchła panika. Wycofujące się z wąwozu pułki moskiewskie zostały zaatakowane przez przegrupowany hufiec Ostrogskiego, powracający po rozbiciu prawego skrzydła moskiewskiego. Pobite główne siły nieprzyjaciela rzuciły się do bezwładnej ucieczki. Jedynie nielicznym grupom uciekinierów udało się przedostać do Smoleńska. W ręce zwycięskiej armii wpadł cały obóz oraz liczne bogate łupy. Ponadto, zagarnięto ok. 20 tys. koni i ponad 5 tys. jeńców z Iwanem Czeladninem i siedmioma innymi wojewodami na czele. Mimo tego wielkiego zwycięstwa, nie udało się Ostrogskiemu odzyskać utraconego Smoleńska.
13 marca 1515
Nocny atak Tatarów na Trembowlę. Miasto obsadzała załoga 400 zaciężnych pod wodzą hetmana polnego koronnego Jana Tworowskiego. Mimo zaskoczenia pogrążonej we śnie polskiej załogi, Tatarzy zostali odparci. Polacy, w porę zaalarmowani, podjęli ciężką walką, w następstwie której udało im się wyprzeć nieprzyjaciela z miasta. Walki trwały jeszcze następnego dnia. Umiejętnie dowodząc, hetman Tworowski obronił Trembowlę.
15 kwietnia 1515
W Krakowie w wyniku choroby zmarł Mikołaj Kamieniecki, wojewoda krakowski i pierwszy hetman wielki koronny. Miał 55 lat. Został pochowany w katedrze na Wawelu.
30 sierpnia 1515
Wojewoda sandomierski Mikołaj Firlej został mianowany hetmanem wielkim koronnym. Buławę wielką wręczył mu król Zygmunt I Stary po powrocie z Wiednia do Krakowa. Mikołaj Firlej był drugim w historii Polski hetmanem wielkim. Pierwszym był zmarły cztery miesiące wcześniej Mikołaj Kamieniecki.
13 marca 1516
Śmierć króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka. Był on najstarszym synem króla Polski Kazimierza IV Jagiellończyka, wychowankiem Jana Długosza.
8 grudnia 1516
Starcie pod Zinkowem.

Rotmistrz Jakub Secygniowski, dysponujący kilkoma chorągwiami obrony potocznej, pobił pod Zinkowem (obecnie miasto na Ukrainie) 1000-konny oddział tatarski. W wyniku zwycięstwa odebrano Tatarom jasyr i łupy.
10 marca 1517
Zawarcie przymierza pomiędzy Wielkim Księstwem Moskiewskim a Zakonem Krzyżackim, skierowanego przeciw państwu polsko-litewskiemu. Układ podpisano w Moskwie za pośrednictwem Dytrycha von Schönberga, doradcy wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna. Wielki książę moskiewski Wasyl III zobowiązał się w nim wspomóc finansowo Albrechta w przypadku jego wojny z królem Polski Zygmuntem I Starym.
29 lipca 1518
Walki pod Połockiem. Wojska polsko–litewskie rotmistrza Jana Boratyńskiego oraz Jerzego Radziwiłła pobiły część wojsk moskiewskich usiłujących zdobyć twierdzę Połock. Kniaziowie Rostowski i Oboleński, dwaj dowódcy moskiewscy, zginęli w walce. Reszta wojsk moskiewskich pod dowództwem Wasyla i Iwana Szujskich, które oblegały Połock, pod wrażeniem klęsk oraz na wieść o zbliżaniu się większej armii litewsko–polskiej, wycofała się spod miasta.
2 sierpnia 1519
Bitwa pod Sokalem.

Latem 1519 r., działając w porozumieniu z wielkim księciem moskiewskim Wasylem III, który toczył wojnę z królem polskim Zygmuntem I, na teren Litwy i Polski najechało chan tatarski. Orda krymska licząca ok. 20-30 tys. Tatarów spustoszyła Podole, Ruś Czerwoną i Wołyń i podeszła pod Lublin i Chełm. Powracającym z łupami Tatarom drogę przecięły pośpiesznie utworzone chorągwie zaciężne i pospolite ruszenie szlachty z województw objętych najazdem. Armia polsko-litewska liczyła ok. 7 tys. żołnierzy. Bitwa skończyła się klęską Polaków i Litwinów. Przyczyną niepowodzenia oprócz przewagi liczebnej przeciwnika były spory pomiędzy dowódcami polskimi: marszałkiem koronnym Stanisławem Chodeckim i wojewodą podolskim Marcinem Kamienieckim a hetmanem litewskim Konstantym Ostrogskim. Polacy nie usłuchali litewskiego dowódcy, który proponował poczekać i pobić Tatarów podczas przeprawy przez rzekę Bug, lecz postanowili przeprawić się i podjąć walkę na drugim brzegu. Bitwa z liczniejszym przeciwnikiem, w niekorzystnych warunkach terenowych, zakończyła się ciężką klęską. Około 1200 żołnierzy poległo. Wśród nich był rotmistrz Fryderyk Herburt, którego śmierć wspominał renesansowy polski poeta Jan Kochanowski. Hetmanowi Ostrogskiemu wraz z częścią wojska udało się wycofać z pola bitwy.
11 grudnia 1519
Początek ''wojny pruskiej" z zakonem krzyżackim.

Przyczyną ostatniej wojny pomiędzy Polską a Zakonem były pretensje wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna (będącego siostrzeńcem króla Polski Zygmunta Starego) do Prus Królewskich oraz próby uniezależnienia się od Polski Prus Zakonnych, co było jawnym podważeniem postanowień drugiego pokoju toruńskiego z 1466 r. Ponadto Albrecht zabiegał o poparcie dla swoich planów u cesarza Maksymiliana I, który nie uznawał postanowień pokoju toruńskiego. Krzyżacy liczyli również na pomoc wrogiej Zygmuntowi Staremu Mołdawiii, a przede wszystkim Moskwy. Zebrani na sejmie walnym w Toruniu posłowie szlacheccy poparli decyzję senatu koronnego i rady pruskiej o podjęciu działań zbrojnych przeciw wielkiemu mistrzowi zakonu krzyżackiego, by rozerwać groźną dla państwa Jagiellonów koalicję. Działania wojenne toczone były bez wielkiego entuzjazmu z obu stron, z powodu niewystarczających środków finansowych. Trwały do 1521 r., ale pokój zawarto dopiero po czteroletnim rozejmie w 1525 r. Na jego mocy zakon krzyżacki w Prusach został zsekularyzowany, a Albrecht Hohenzollern został świeckim władcą Prus od tej pory zwanych książęcymi.
25 grudnia 1519
Wkroczenie do Prus Zakonnych armii hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Firleja, liczącej ok. 7500 żołnierzy.
1 stycznia 1520
Niewielki oddział krzyżacki, korzystając z zaskoczenia, zajął miasto i zamek w Braniewie. Działania zbrojne na Warmii były częścią konfliktu zwanego „wojną pruską” pomiędzy Zakonem Krzyżackim a Polską.
6 stycznia 1520
Wojska polskie, prowadzące ''wojnę pruską" z Zakonem Krzyżackim, zajęły miasto Ostródę i podeszły pod tamtejszy zamek. Komtur ostródzki Quirin Schlick odmówił poddania twierdzy, dlatego przystąpiono do jej oblężenia.
12 stycznia 1520
Wojska polskie dowodzone przez hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Firleja, po pobiciu niewielkiego oddziału krzyżackiego, zajęły miasteczko Miłomłyn. Wkrótce po tym, w nocy z 13 na 14 stycznia opanowały też Morąg.
18 stycznia 1520
Bitwa pod Pasłękiem. Wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Albrecht Hohenzollern dokonał wypadu z miasta, chcąc zaatakować rozstawiony nieopodal polski obóz wojskowy. Jego wojska w liczbie około 1300 żołnierzy zostały jednak pobite, a wielki mistrz Albrecht uszedł z powrotem za mury Pasłęka.
23 stycznia 1520
Wojska krzyżackie prowadzące wojnę z Polską, dowodzone przez Fryderyka Heydecka, spaliły miasteczko Frombork. Na polecenie wielkiego mistrza nie podjęto szturmu na ufortyfikowaną katedrę fromborską. Spalono jedynie kurię kanoników usytuowaną pod jej murami. Wkrótce katedrę we Fromborku obsadzili żołnierze zaciężni dowodzeni przez polskiego rotmistrza.
28 stycznia 1520
Nocą z 28 na 29 stycznia czterystoosobowa grupa żołnierzy polskich z Grudziądza i Łasina próbowała z zaskoczenia zdobyć Kwidzyn – stolicę biskupstwa pomezańskiego. Atak się nie powiódł, szturmujących mury miasta i warowną katedrę odparto. Wycofujące się oddziały polskie spaliły jedynie kwidzyńskie przedmieścia. Walki w Pomezanii stanowiły część konfliktu pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim zwanego ''wojną pruską".
9 lutego 1520
W czasie „wojny pruskiej” pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim dowódca krzyżacki z Braniewa Fryderyk von Heydeck dysponując 400 zbrojnymi opanował Pieniężno. Zaskoczone nocą miasto poddało się bez oporu.
28 lutego 1520
Podczas toczącej się ''wojny pruskiej" pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim hetman Mikołaj Firlej zdobył Pieniężno. Sukces przyszedł względnie łatwo, gdyż warmińskie miasto było prawie pozbawione załogi. Próbowało się bronić zamykając bramy i ostrzeliwując z hakownic wojska polskie. Ostatecznie skapitulowało.
4 marca 1520
Dwutysięczna grupa wojsk koronnych walczących z Zakonem Krzyżackim w czasie ''wojny pruskiej" próbowała zdobyć miasteczko Cynty położone w komturstwie bałgijskim. Po nieudanym ataku z zaskoczenia oblegający zajęli budynki na przedmieściu i planowali zaatakować ponownie. Nocą obrońcy niespodziewanie ostrzelali przedmieścia ognistymi strzałami, wywołując pożar, niszcząc oblegającym część uzbrojenia i zabijając konie. Następnego dnia oddziały koronne zrezygnowały ze szturmu i odeszły na wschód.
5 marca 1520
Podczas ''wojny pruskiej" pomiędzy Polską z Zakonem Krzyżackim doszło do potyczki przy zwodzonych mostach nad rzeką Pasłęką. Wojska krzyżackie komtura braniewskiego Heydecka, wezwane na pomoc przez rabowanych chłopów, zaatakowały grupę polskich zaciężnych. Udało im się zabić ponad 50 z nich.
14 marca 1520
Wojska polskie walczące w czasie "wojny pruskiej" z Zakonem Krzyżackim zdobyły Kwidzyn. Miasto, którego obroną dowodził Hans von Kospoth, poddało się po dwudniowym oblężeniu. Strona polska zawdzięczała szybki sukces dużym działom burzącym, które swym celnym ostrzałem poczyniły w Kwidzynie znaczne szkody.
14 marca 1520
Nocą z 14 na 15 marca wielki mistrz Albrecht Hohenzollern osobiście dowodzący wojskiem krzyżackim, w trakcie „wojny pruskiej” z Polską, zaatakował Pieniężno. Miasta broniło 400 czeskich zaciężnych w służbie polskiej. Szturm znacznie liczniejszych wojsk Albrechta okazał się skuteczny. Krzyżacy z pomocą części mieszczan po kilku godzinach walk opanowali miasto i zamek w Pieniężnie. Strona polska straciła około 200 zabitych, śmierć poniósł m.in. rotmistrz Jan Kostelak.
10 kwietnia 1520
Gdańszczanie, wspierający Polskę w wojnie z wielkim mistrzem Albrechtem Hohenzollernem, podjęli próbę zablokowania cieśniny Piławskiej, przez którą mogły dotrzeć do Zakonu posiłki z Rzeszy lub z Danii. Plan polegał na zatopieniu w cieśnienie statków wyładowanych kamieniami. Operacja się jednak nie powiodła. Część obciążonych jednostek zatonęła przed planowanym miejscem zatopienia. Siedem dalszych zatopili żołnierze Albrechta, używając dział ustawionych na brzegu Mierzei Wiślanej.
16 kwietnia 1520
Potyczka pod Bartoszycami. W trakcie polsko-krzyżackiej ''wojny pruskiej" we wsi Dąbrowa niedaleko Bartoszyc starła się straż przednia wojsk polskich z siłami krzyżackimi Henryka Reussa von Plauena. Odział krzyżacki początkowo odnosił sukcesy lecz został rozbity, gdy nadciągnęły główne siły polskie dowodzone przez Jakuba Sęcygniewskiego. Reuss von Plauen stracił około 60 ludzi, kilkunastu dalszych dostało się do niewoli. Prawdopodobnie przesadzone dane szacują straty polskie na 150 – 200 zbrojnych.
28 kwietnia 1520
Król Polski Zygmunt I Stary wydał w Toruniu ordynację obrony kresów. Dokument stanowił o rozmieszczeniu oddziałów obrony potocznej, których zadaniem była obrona południowo-wschodnich granic polskich, zwłaszcza przed najazdami tatarskimi. W świetle wspomnianej ordynacji wojsko podzielono na trzy grupy: najdalej wysunięta miała być straż przednia dowodzona przez Jakuba Strusia, w głębi kraju, na Podolu, znajdować się miał siedmiusetkonny oddział wsparcia kasztelana kamienieckiego Jana Tworowskiego, a trzecie, posiłkowe zgrupowanie, rozmieszczono w warownym obozie na wschód od Lwowa.
29 kwietnia 1520
Zdobycie Pasłęka.

W trakcie ''wojny-pruskiej" pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim wojska hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Firleja, po dwóch tygodniach oblężenia i ostrzału z dział burzących, zajęły miasto oraz zamek w Pasłęku. Dowódcy krzyżaccy Georg Witramsdorf i Philipp Greussing podpisali akt kapitulacji; 300 zaciężnych żołnierzy krzyżackich trafiło do polskiej niewoli. Władzę nad zdobytym miastem i zamkiem oddano w ręce nowego starosty, podkomorzego pomorskiego Achacego Czemy.
30 kwietnia 1520
W trakcie polsko-krzyżackiej ''wojny pruskiej" 1519-1521 płockie pospolite ruszenie dowodzone przez kasztelana płockiego Piotra Kryskiego z Drobina, po dwumiesięcznym oblężeniu zdobyło krzyżacki zamek w Działdowie. Dowodzący jego obroną wójt działdowski Hans von der Gablentz zbiegł do Nidzicy, a załoga zamku dostała się do polskiej niewoli. Zdobywca Działdowa został przez króla Zygmunta I Starego mianowany nowym starostą.
25 maja 1520
Wojska polskie hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Firleja, kierujące się na Królewiec, zdobyły krzyżacki zamek w Pokarminie (Brandenburgu). Wobec przewagi oblegających twierdza skapitulowała. Tego samego dnia pierwsze oddziały koronne dotarły pod Królewiec. Kilka dni później przystąpiono do jego oblężenia.
12 czerwca 1520
Zawarcie rozejmu w czasie „wojny pruskiej” między Polską a zakonem krzyżackim. W czasie rozejmu rozpoczęto w Toruniu rokowania pokojowe między królem Zygmuntem I Starym a wielkim mistrzem Albrechtem Hohenzollernem. Choć rozejm przedłużono do 4 lipca, negocjacje nie przyniosły rezultatu i działania wojenne zostały wznowione.
14 lipca 1520
W trakcie „wojny pruskiej” załoga krzyżacka w Braniewie dokonała niespodziewanego wypadu na szaniec wojsk polskich oblegających miasto. Oddział krzyżacki dowodzony przez Friedricha Heydecka liczył około 200 knechtów. Dzięki zaskoczeniu atak na liczniejsze, zaciężne odziały złożone z Polaków i Czechów zakończył się sukcesem. Polacy stracili 120 zaciężnych, 13 proporców i 5 hakownic. Zginęli dwaj rotmistrze, trzeci został ciężko ranny. Ze strony krzyżackiej poległ zastępca dowodzącego atakiem, Hans von Helb.
22 lipca 1520
W trakcie „wojny pruskiej” z zakonem krzyżackim wojsko zakonne, liczące 1000 zbrojnych pod dowództwem Burcharda Sichau i Antoniego von Schlettstadt, zaatakowały pod Piszem na Mazowszu kilkusetosobowy oddział polskich i czeskich zaciężnych. Zaskoczeni zaciężni zostali bez trudu rozgromieni. Następnego dnia oddziały krzyżackie zdobyły pobliski zamek w Piszu. Załoga dowodzona przez Jakuba Koszenowskiego dostała się do niewoli.
1 sierpnia 1520
Na zamku krakowskim urodził się Zygmunt II August, ostatni król Polski i wielki książę litewski z dynastii Jagiellonów. Był drugim dzieckiem króla Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Panował w Polsce w latach 1548-1572. W czasach jego rządów powołano tzw. wojsko kwarciane oraz utworzono Komisję Morską (odpowiednik admiralicji).
1 sierpnia 1520
Na zamku krakowskim urodził się Zygmunt II August, ostatni król Polski i wielki książę litewski z dynastii Jagiellonów. Był drugim dzieckiem króla Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Panował w Polsce w latach 1548-1572. W czasach jego rządów powołano tzw. wojsko kwarciane oraz utworzono Komisję Morską (odpowiednik admiralicji).
24 sierpnia 1520
Bitwa pod Reszlem. Podczas „wojny pruskiej” pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. Polscy zaciężni oraz Tatarzy w służbie królewskiej rozłożyli się obozem na przedmieściach Reszla. Powiadomiony o tym wielki mistrz, przebywający z wojskiem w odległym o kilkanaście kilometrów Kętrzynie, postanowił wykorzystać zaskoczenie i zaatakować oddziały jazdy pod Reszlem. Nad ranem 24 sierpnia wojska krzyżackie zaatakowały śpiących Tatarów i zaciężnych i zadały im znaczne straty. Zginęło ok. 400 żołnierzy, głównie Tatarów. Oddziały polskie śpiące w mieście nie zdążyły włączyć się do bitwy, gdyż wielki mistrz zaraz po ataku wycofał się z powrotem do Kętrzyna.
22 października 1520
Weszło w życie "wieczyste przymierze" pomiędzy chanem krymskim Mehmedem Girejem, a królem polskim Zygmuntem I Starym. Królestwu Polskiemu, które prowadziło wówczas wojnę z zakonem krzyżackim, przymierze z chanem pomogło uniknąć groźnej walki na dwa fronty.
5 listopada 1520
Pierwsze oddziały z dziesięciotysięcznej, zaciężnej armii krzyżackiej dowodzonej przez Wolfa von Schönburga przybyły pod Gdańsk. Kilka dni później rozpoczęły oblężenie i ostrzał artyleryjski miasta. Gdańsk się nie poddał i pozostał wierny królowi Zygmuntowi I Staremu prowadzącemu „wojnę pruską” z wielkim mistrzem Albrechtem Hohenzollernem.
15 listopada 1520
Oddział krzyżacki pod dowództwem rotmistrza Zygmunta von Sichaua po jednodniowym oblężeniu zdobył Dobre Miasto (miasteczko na Warmii). Zdobywcy urządzili w mieście rzeź obrońców (oddziału zaciężnych czeskich i polskich) oraz warmińskich chłopów, którzy schronili się tam z dobytkiem. Dotkliwą stratą krzyżackiego oddziału była śmierć dowódcy, który ranny w nogę podczas strzelaniny, po kilku dniach zmarł.
23 listopada 1520
Wojska wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna po kilkudniowym oblężeniu zdobyły Ornetę (miasteczko na Warmii). Dowódcą zaciężnych polskich broniących Ornety był rotmistrz Stanisław Radwankowski. W dniu, w którym bez wiedzy załogi razem z burmistrzem podpisał akt kapitulacji przybyły posiłki w liczbie 60 zbrojnych. Zarzucono później Radwankowskiemu, że przedwcześnie poddając miasto dopuścił się zdrady polskiego króla.
28 listopada 1520
Wojska krzyżackie dowodzone przez Moryca Knebela zakończyły nieudane oblężenie Lidzbarka Warmińskiego. Miasta przez 6 tygodni skutecznie broniła załoga królewska Jakuba Secygniowskiego.
7 grudnia 1520
Po ponad miesiącu zakończył obrady bydgoski sejm obozowy. Wydał on między innymi ordynację dotyczącą obrony kresów mówiącą o rozmieszczeniu wojsk obrony potocznej.
20 stycznia 1521
Potyczka wojsk polskich pod dowództwem Jana Boratyńskiego z wojskami wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna pod murami Lubawy. Straty krzyżackie były na tyle poważne, że Albrecht Hohenzollern zrezygnował z prób zdobywania miasta kontrolowanego przez wojska królewskie.
21 stycznia 1521
Wojska wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna prowadzącego wojnę z królem polskim zajęły Nowe Miasto (miasteczko na ziemi chełmińskiej). Ośrodek był dobrze ufortyfikowany, lecz łatwo wpadł w ręce krzyżackie w wyniku zdrady członków rady miejskiej, którzy otworzyli bramy oblegającym.
26 stycznia 1521
Oddział krzyżacki z Dobrego Miasta dowodzony przez Wilhelma von Schaumburga rozbił pod Olsztynem polską chorągiew, a następnie podjął próbę zdobycia miasta. Obroną skutecznie kierował administrator kapitulny Mikołaj Kopernik, późniejszy sławny astronom.
8 marca 1521
W trakcie ''wojny pruskiej" pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim, rano oddziały zaciężnej piechoty krzyżackiej, liczące ok. 2 tys. ludzi, dowodzone przez Moritza Knebela podjął próbę zdobycia Elbląga, bronionego przez załogę rotmistrza Michała Brackwagena. Pomimo zaskoczenia obrońców, atak okazał się nieudany. Po każdej ze stron padło kilkunastu zabitych.
27 marca 1521
Statki gdańskie zdobyły na Zalewie Wiślanym wielki statek krzyżacki „Kneiphof” (Knipawa). Jego załoga liczyła 75 osób, na pokładzie byli też żołnierze zaciężni. W wyniku ataku Gdańszczan „Kneiphof” wpłynął na mieliznę, na której był ostrzeliwany i w końcu skapitulował. 9 kwietnia 1521 r. został odprowadzony do Gdańska i potraktowany jako zdobycz wojenna.
5 kwietnia 1521
Rozejm toruński.

Zawarto czteroletni rozejm pomiędzy wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem Hohenzollernem a Królestwem Polskim, kończący działania wojenne "wojny pruskiej" z lat 1519-1521. Rolę mediatorów pełnili posłowie cesarza Karola V Habsburga oraz króla węgierskiego i czeskiego Ludwika Jagiellończyka. Na mocy osiągniętego porozumienia obie strony zachowywały aktualny stan posiadania. Sporną sprawę przysięgi wielkiego mistrza królowi polskiemu miał rozstrzygnąć sąd rozjemczy w skład którego wchodziło sześć osób, w tym cesarz Karol V Habsburg oraz król Ludwik Jagiellończyk. Dokument opieczętowano 8 kwietnia, a działania wojenne przerwano dwa dni później.
14 września 1522
Pięcioletni rozejm w wojnie Litwy i Polski z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Na jego mocy Litwa utraciła twierdzę Smoleńsk i ziemię smoleńską. Rozejm ten, dwukrotnie przedłużany, kończył wojnę z Moskwą z lat 1512-1522.
14 marca 1524
W Gdańsku podpisane zostało przymierze pomiędzy Polską a książętami pomorskimi i księciem meklemburskim w sprawie utrzymania przez Polskę zwierzchności lennej nad Lęborkiem i Bytowem.
2 lipca 1524
Potyczka pod Trembowlą.

Latem 1524 r. spadł na południowo-wschodnie ziemie polskie najazd tatarsko-turecki. Najeźdźcy dokonali spustoszeń i uprowadzili liczny jasyr. Szczupłe siły polskie próbowały ścigać Turków, ale bez powodzenia. Jednym z nielicznych sukcesów była potyczka pod Trembowlą, w której marszałek nadworny koronny Piotr Kmita, dowodzący oddziałem jazdy nadwornej, pobił część wycofujących się wojsk tureckich podczas przeprawy przez Seret. Zadał przeciwnikowi znaczne straty, lecz nie zdołał odebrać jasyru.
10 kwietnia 1525
Hołd pruski.
Po przegranej w wojnie polsko-krzyżackiej z lat 1519-1521 wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern zdecydował się na przejście na luteranizm i sekularyzację (zeświecczeniu) państwa zakonnego w Prusach. Prusy zwane odtąd Książęcymi, zostały lennem Polski. 10 kwietnia 1525 r.Albrecht Hohenzollern złożył na rynku w Krakowie uroczysty hołd lenny królowi polskiemu Zygmuntowi I Staremu. Od tej pory, pruski książę miał wspierać polskiego władcę w prowadzonych wojnach oraz uzyskał prawo zasiadania w senacie. Polska miała prawo rozstrzygać ewentualne spory pomiędzy księciem a jego poddanymi. Prawo do dziedziczenia tronu w Królewcu (nowej stolicy księstwa) uzyskali jedynie męscy potomkowie panującego. W przypadku jego bezdzietnej śmierci lenno miało zostać włączone do Królestwa Polskiego. Traktat i hołd krakowski ostatecznie kończyły okres wojen polsko-krzyżackich i kładły kres istnieniu państwa zakonu krzyżackiego w Prusach.
17 kwietnia 1526
Król Zygmunt I Stary przybył wraz z wojskiem do Gdańska w celu rozsądzenia sporów wewnętrznych i stłumienia rozruchów religijno-społecznych. W noc z 15 na 16 kwietnia grupa radykalnych Gdańszczan wyznających luteranizm miała dokonać zamachu na króla, który wcześniej wydał edykty przeciw luteranom. Spisek został wykryty i udaremniony.
29 sierpnia 1526
Bitwa pod Mohaczem.

Bitwę tę stoczyły wojska węgierskie króla Ludwika II Jagiellończyka z wojskami tureckimi sułtana Sulejmana Wspaniałego. Odmowa wypłacenia ogromnego haraczu, jaki sułtan turecki zażądał od Węgrów stała się powodem wybuchu wojny węgiersko-tureckiej. Młody, zaledwie 20-letni król Ludwik, mimo zabiegów dyplomatycznych nie uzyskał pomocy ani od papieża, ani od swojego szwagra Ferdynanda Habsburga. Również Polska, nie chcąc ściągnąć na siebie najazdu tureckiego, oficjalnie nie udzieliła pomocy. Króla węgierskiego (bratanka ówczesnego władcy Polski Zygmunta I Starego) wsparł jednak tysiącpięćsetosobowy oddział posiłkowy polskiej piechoty rotmistrza Lenarta Gnojeńskiego, złożony głównie z ochotników. Z powodu szybkiego marszu silnej armii tureckiej (ok. 50-60 tys. żołnierzy), Ludwik zdołał skoncentrować tylko część sił (ok. 25 tys. w tym połowę stanowiła jazda) i nie czekając na posiłki chorwackie Krzysztofa Frankopana (ok. 5 tys.) i siedmiogrodzkie Jana Zapolyi (ok. 8 tys.) wyruszył naprzeciw wojskom sułtańskim. Do spotkania wrogich armii doszło nad Dunajem w pobliżu miasta Mohacz. Dowódca polskich ochotników Lenart Gnojeński, ze względu na dużą przewagę liczebną Turków, zaproponował stoczenie bitwy obronnej w oparciu o warowny obóz. Król Ludwik II zdecydował się jednak na rozegranie bitwy na równinie, gdzie główna rola miała przypadła jeździe. W centrum węgierskiego szyku ustawiono lekką jazdę, a za nią piechotę wraz z nieliczną artylerią. Flanki szyku chroniły oddziały ciężkiej jazdy. Armia turecka podzielona była na duże ugrupowania. Lewe skrzydło zajmowały kolejne rzuty lekkiej jazdy nieregularnej, ciężka jazda spahisów rumelijskich wreszcie korpus janczarów wzmocniony silną artylerią. Na prawym skrzydle ustawiła się reszta piechoty tureckiej wraz z ciężką jazdę anatolijską. Bitwę po kilkugodzinnym oczekiwaniu rozpoczęli Węgrzy, ścierając się w centrum z lekką jazdą turecką. By przełamać szyki tureckie ciężka jazda węgierska zatoczyła łuk i uderzyła na jazdę rumelijską, zmuszając ją do odwrotu. Natarcie to załamało się pod ogniem silnej artylerii tureckiej i janczarów. Próbujących wycofać się na pozycje wyjściowe Węgrów, zaatakowały wcześniej rozproszone oddziały jazdy tureckiej. Klęska prawego skrzydła spowodowała, że armia Ludwika II rozpoczęła odwrót w kierunku przepraw na Dunaju, który przerodził się w ucieczkę, gdy uderzyła na te oddziały jazda anatolijska. Starcie na polach pod Mohaczem zakończyło się kompletną klęską węgierską. Zginął Ludwik II Jagiellończyk, który utopił się w trakcie przeprawy. Śmierć władcy zakończyła panowanie dynastii Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech, a królestwo Węgier w wyniku wojny domowej i interwencji Ferdynanda I Habsburga i Sulejmana Wspaniałego rozpadło się na trzy części: osmańską (Węgry południowe i centralne, na czele ze stołeczną Budą), habsburską (północne i zachodnie skrawki Węgier) i Siedmiogród, który od 1541 r. został podległym Turcji księstwem. W konsekwencji większa część ludność węgierskiej znalazła się pod zwierzchnictwem tureckim aż do początków XVIII w.
27 stycznia 1527
Bitwa pod Olszanicą (obecnie na Ukrainie). Hetman litewski Konstanty Ostrogski zaatakował kosz tatarski, pobił przeciwnika i odebrał prowadzony jasyr, liczący według najprawdopodobniej wyolbrzymionych danych aż 40 tysięcy ludzi. Wracając zwycięski wódz odbył triumfalny wjazd do Krakowa, prezentując jeńców i zdobyczne tatarskie proporce.
2 kwietnia 1527
Nominacja Jana Tarnowskiego na hetmana.

Na sejmie krakowskim Janowi Tarnowskiemu wręczono dokument nominacyjny na stanowisko hetmana wielkiego koronnego. Dokument ten precyzyjnie określał kompetencje dowódcy wojsk koronnych, tym samym kończąc proces kształtowania się urzędu hetmańskiego w Polsce. Stanowisko to pierwotnie nadawano na okres wojny lub kampanii, a od 1581 r. stało się dożywotnim. W końcu XVI w. wykształciły się dwa urzędy hetmańskie: hetman wielki, który w czasie pokoju pozostawał przy dworze, zajmując się ogólną administracją i strzegąc interesów wojska, oraz hetman polny, zwykle przebywający w polu z małymi oddziałami i prowadzący doraźne walki. Oznaką godności hetmańskiej była buława oraz buńczuk.
6 marca 1528
Bitwa pod Koszycami. Doszło do niej w czasie wojny domowej o koronę węgierską pomiędzy Ferdynandem Habsburgiem a Janem Zapolyą. W bitwie tej Jana Zapolyę wspierał dwutysięczny oddział polski dowodzony przez Jakuba Secygniowskiego. Starcie przegrały wojska Zapolyi.
3 sierpnia 1529
Bitwa pod Oczakowem. Grupa rotmistrzów koronnych prowadzonych przypuszczalnie przez Mikołaja Sieniawskiego, bez wiedzy króla Zygmunta I Starego, wzięła udział w walkach wewnętrznych wśród Tatarów. Dysponując ok. tysiąckonnym oddziałem wyprawiła się nad Morze Czarne by wesprzeć chana ordy oczakowskiej w walce ze swym zbuntowanym bratankiem, Aslanem. Rzeczywistym powodem wmieszania się w sprawy tatarskie była chęć zdobycia łupów. Gdy grupa Sieniawskiego łupiła okolice Oczakowa została oszukana przez gońca, który poinformował Polaków, że Aslan jest sojusznikiem króla polskiego. Dowódcy polscy, chcąc wyjaśnić sytuację, udali się do miasta, gdzie, wbrew danemu słowu, zostali uwięzieni. Jednocześnie ich wojska, stojące pod Oczakowem, zostały zaatakowane i rozbite. Tylko niewielu żołnierzy zdołało umknąć. Sam Sieniawski oraz kilku innych rotmistrzów zostało później wykupionych z niewoli przez Polskę.
27 grudnia 1529
Król Zygmunt I Stary mocą przywileju wydanego w Piotrkowie inkorporował Mazowsze do Korony.
20 lutego 1530
Wielki książę Litwy Zygmunt August został w wieku 10 lat koronowany w Krakowie na króla Polski. Akt ten odbył się za życia poprzedniego króla Zygmunta I Starego (elekcja „vivente rege”). Właściwe rządy przejął Zygmunt II August dopiero po śmieci ojca w 1548 roku.
3 grudnia 1530
Wojska mołdawskie w liczbie ok. 6000 ludzi przekroczyły graniczną rzeczkę Kołaczyn i wtargnęły na Pokucie (krainę historyczną należąca dawniej do Polski, obecnie na terenie Ukrainy). Akt ten zapoczątkował wojnę hospodara mołdawskiego Piotra IV Raresza z Rzeczpospolitą.
4 sierpnia 1531
Odbicie Gwoźdźca. Podczas wojny polsko-mołdawskiej o Pokucie chorągiew husarska pod wodzą rotmistrza Macieja Włodka próbowała odbić zameczek w Gwoźdźcu zajęty przez Mołdawian 7 grudnia 1530 r. Obrońcy ostrzeliwani z rusznic przez husarzy Włodka nie zamierzali się poddać. Także szturmy spieszonej jazdy na drewniano-ziemne fortyfikacje nie przyniosły efektu. Polski rotmistrz pozostał więc na noc pod zamkiem i wysłał gońca z prośbą o pomoc do pisarza polnego Zbigniewa Słupeckiego. Ten przybył nad ranem następnego dnia prowadząc chorągiew hetmańską. Wspólny ostrzał zamku z łuków i rusznic, a następnie szturm wzmocnionych sił na palisadę okazał się skuteczny. Zameczek w Gwoźdźcu został odbity.
19 sierpnia 1531
Bitwa pod Gwoźdźcem. W trakcie wojny polsko-mołdawskiej o Pokucie, niedawno odzyskany niewielki zamek w Gwoźdźcu został ponownie oblężony przez Mołdawian. Bronił go ze swą chorągwią rotmistrz Maciej Włodek dysponujący nieliczną załogą (ok. 200 ludzi). Od 15 sierpnia fortyfikację usiłowało zdobyć ok. 6 tys. żołnierzy mołdawskich dowodzonych przez perkułaba czerniowieckiego Barnowskiego i perkułaba chocimskiego Włada. 19 sierpnia na odsiecz obrońcom przybył hetman Jan Tarnowski prowadzący główną armię. Z Mołdawianami starła się najpierw, idąca na przedzie, chorągiew Janusza Święcickiego, następnie chorągiew strażnika polnego Mikołaja Sieniawskiego, a w końcu główne siły koronne. Mołdawianie widząc, że Polakom przybywają posiłki rzucili się do ucieczki. W bitwie pod Gwoźdźcem zginęło ich ok. 2 tys. Ci, którzy dostali się w niewolę, zostali z rozkazu hetmana ścięci.
22 sierpnia 1531
Bitwa pod Obertynem.

Od końca XV w. między Polską a Mołdawią dochodziło do walk o Pokucie, teren leżący nad górnym Prutem, na południe od Halicza. Spór uregulowano w 1510 r., przyznając sporne ziemie Polsce. Sytuacja zmieniła się po dojściu do władzy w Mołdawii hospodara Piotra IV Raresza, który próbował uczynić z Mołdawii silne i niezależne państwo, lawirując między Polską i Turcją, jednocześnie współpracując z Habsburgami i Moskwą. Mając ich poparcie najechał w 1530 r. Pokucie, zdobywając szereg granicznych zameczków oraz zwyciężając słabe pograniczne wojska polskie pod Chocimiem 31 grudnia 1530 r. Zwołany wiosną 1531 r. do Piotrkowa sejm uchwalił podatki na zaciąg armii zaciężnej mającej odzyskać Pokucie. Dowódcą polskiej armii mianowano hetmana Jana Tarnowskiego. Miał on jednak nie uderzać bezpośrednio na Mołdawię, by nie drażnić Turków, którzy uważali ten kraj za swoje lenno. Latem Tarnowski wyruszył na Pokucie na czele armii liczącej ok. 6 tys. żołnierzy. W błyskawicznej kampanii odzyskał wszystkie graniczne zamki, a 19 sierpnia rozbił pod Gwoźdźcem sześciotysięczny korpus mołdawski. Po tej bitwie hetman zarządził odwrót w kierunku Halicza, w trakcie którego zwiadowcy donieśli mu, że w ślad za armią polską podążają główne siły hospodara Raresza. Jako miejsce starcia Tarnowski wybrał płaskie wzgórze górujące nad wsią Obertyn i zatoczył tam warowny tabor, ze spiętych łańcuchami wozów. Trzon sił polskich stanowiła ciężka jazda kopijnicza, wspierana przez husarzy i konnych strzelców (w sumie ok. 4,5 tys.). Uzupełnieniem były roty piechoty w sumie ok. 1200 żołnierzy oraz 12 dział. Wojska mołdawskie miały zdecydowaną przewagę liczebną (17 tys. żołnierzy głównie lekkiej jazdy i 50 dział), ale były to oddziały gorzej uzbrojone i mające niewielką wartość bojową w porównaniu do zawodowego wojska Tarnowskiego. Bitwę rozpoczął, trwający kilka godzin, ostrzał artyleryjski z obu stron. Następnie hetman Tarnowski sprowokował uderzenie lewego skrzydła jazdy mołdawskiej na silny oddział polskiej piechoty. Szarża Mołdawian została odparta przez celny ogień polskiej piechoty. W sukurs polskim strzelcom hetman dodatkowo rzucił kilka chorągwi jazdy. Piotr Raresz błędnie odczytał polskie zamiary, sądził on bowiem, że Polacy próbują zbrojnie wywalczyć sobie drogę odwrotu. Dlatego hospodar skierował w miejsce walk główne siły i w ten sposób osłabił osłonę artylerii mołdawskiej. Widząc to, hetman Tarnowski nakazał hufcowi czelnemu uderzyć na prawe skrzydło mołdawskie. Polska jazda rozbiła Mołdawian i zdobyła działa, które obrócono w kierunku nieprzyjaciela i rozpoczynając ostrzał pozycji wroga. Na wycieńczone walką prawe skrzydło i centrum wojsk Raresza polski wódz wyprowadził przez bramę obozu większość kawalerii z tzw. hufca walnego, która uderzyła na armię mołdawską Do walki ponownie włączył się również hufiec czelny. Żołnierze hospodara bezskutecznie próbowali się bronić. Po krótkiej walce w okrążeniu armia mołdawska załamała się i poszła w rozsypkę. W późniejszym pościgu nieprzyjaciel stracił prawie 7 tys. zabitych, ok. 1 tys. jeńców oraz całą artylerię. Piotr Raresz uciekł do Mołdawii i zrezygnował z planów podboju Pokucia, a Tarnowski 7 listopada 1531 r. odbył triumfalny wjazd do Krakowa, prowadząc zdobyczne działa i znaczniejszych jeńców.
7 listopada 1531
Triumfalny wjazd hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego do Krakowa. Uroczyste wkroczenie z jeńcami i łupami do miasta miało miejsce po wielkim zwycięstwie nad Mołdawianami w bitwie pod Obertynem. Przyczyną wojny był konflikt o Pokucie.
4 lutego 1532
Starcie oddziału jazdy polskiej z Mołdawianami pod wsią Tarasauti koło Chocimia. Polacy zaskoczeni podczas przeprawy przez Dniestr przez mołdawskiego dowódcę Orasa zostali pobici. Spośród liczącego 500 – 1000 koni oddziału 200 ludzi zostało zabitych lub dostało się do niewoli.
8 lutego 1532
Zakończenie obrad sejmu krakowskiego. Trwały one od 10 grudnia 1531 r. Na sejmie postanowiono przywrócić rangę pospolitego ruszenia i ograniczyć powoływanie z podatków szlacheckich wojska zaciężnego.
21 lutego 1532
Podpisany został rozejm polsko-mołdawski kończący wojnę o Pokucie. Jednym z sygnatariuszy był zwycięzca spod Obertyna hetman Jan Tarnowski. Rozejm nie został jednak ratyfikowany przez mołdawskiego hospodara Piotra IV Raresza i na granicy zapanował ''zbrojny pokój".
1 maja 1533
Polski poseł, kasztelan Piotr Opaliński podpisał w Stambule pokój pomiędzy Rzeczypospolitą a Turcją. Miał on obowiązywać do końca życia władców obu krajów - króla Zygmunta I Starego i sułtana Sulejmana II Wspaniałego. Dokument nie obejmował Tatarów a Rzeczypospolita zrezygnowała z pretensji do Mołdawii i Wołoszczyzny. Podpisany w Stambule traktat pokojowy zapewnił na dłuższy czas spokój na południowych granicach państwa.
16 lipca 1535
Zdobycie Homla.

Wojska polsko-litewskie, prowadzące wojnę z Wielkim Księstwem Moskiewskim, dowodzone przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła, po dwudniowym oblężeniu zdobyły twierdzę Homel (wsch. Białoruś). Było to możliwe po zrobieniu wyłomu w fortyfikacjach i ucieczce załogi z komendantem twierdzy Dymitrem Szczepinem Oboleńskim. Po tym sukcesie wojska polsko-litewskie wyruszyły pod kolejną moskiewską twierdzę – Starodub.
29 sierpnia 1535
Zdobycie Staroduba. Podczas wojny Polski i Litwy z Wielkim Księstwem Moskiewskim armia królewska dowodzona przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła podeszła pod Starodub jedną z najsilniejszych twierdz moskiewskich. Początkowo wojska Tarnowskiego i Radziwiłła próbowały szturmów na umocnienia, ale po niepowodzeniach otoczyły Starodub szańcami i przystąpiły do prac minerskich. Po miesiącu oblężenia, 29 sierpnia, zdetonowano główną minę pod murami twierdzy. W wyniku potężnego wybuchu zniszczona została ściana zamkowa z czterema basztami. Zamek został zdobyty szturmem jeszcze tego samego dnia. Wziętych do niewoli 1400 moskiewskich jeńców hetman Tarnowski kazał ściąć.
19 lutego 1537
Początek "wojny kokoszej".

Król Polski Zygmunt I Stary wobec powtarzających się najazdów mołdawskich na Pokucie wypowiedział wojnę hospodarowi Piotrowi IV Rareszowi. Zwołał na początek lipca pospolite ruszenie. Miało ono ruszyć na Mołdawię, lecz szlachta niezadowolona z tego, pod pretekstem że odrywa się ją od żniw, podniosła bunt przeciw królowi (rokosz) i do wyprawy nie doszło. Owa nieudana wyprawa na Mołdawię zwana jest w literaturze "wojną kokoszą".
25 marca 1537
W Moskwie zawarto rozejm, kończący trwającą od trzech lat wojnę pomiędzy państwem polsko-litewskim a Wielkim Księstwem Moskiewskim. Poseł króla polskiego Zygmunta I Starego Nikodem Iwanowicz Ciechanowski usiłował wynegocjować zwrot Smoleńska lub oddanie Nowogrodu Wielkiego, lecz Moskwa nie wyraziła zgody. Ustalono, że Litwa otrzyma Homelszczyznę, zaś Moskwa Siebież i Zawołocze, niedaleko Połocka. Obaj władcy, król polski i wielki książę moskiewski, mieli zaprzestać używania tytułu „książę smoleński”. Rozejm zawarto na 5 lat.
1 lutego 1538
Bitwa nad Seretem, ok. 10 km od Trembowli. Mołdawianie wspomagani przez Turków pod dowództwem Piotra IV Raresza (ok. 20 tys. wojska) pobili polskie chorągwie obrony potocznej (1800 żołnierzy). Przyczyną klęski była niezgoda w polskim dowództwie pomiędzy strażnikiem polnym koronnym Mikołajem Sieniawskim i kasztelanem połanieckim Andrzejem Tęczyńskim, niekorzystne warunki terenowe i ponad dziesięciokrotna przewaga liczebna przeciwnika. Ze strony polskiej poległo ponad 800 żołnierzy. Straty mołdawskie nie są znane, ale były na tyle poważne, że hospodar Piotr IV Raresz wycofał się do Mołdawii.
17 sierpnia 1538
Początek oblężenia Chocimia. Podczas wojny polsko-mołdawskiej blisko dwudziestotysięczna zaciężna armia polska dowodzona przez hetmana Jana Tarnowskiego przekroczyła Dniestr i obległa mołdawską twierdzę Chocim. Obroną twierdzy kierował przyrodni brat hospodara Piotra IV Raresza, perkułab Teodor. Hetman, dysponując nieliczną artylerią, nie mógł dokonać wyłomu w obwarowaniach kamiennego zamku. Dlatego już od pierwszych dni oblężenia Polacy przystąpili do prac minerskich. Gdy 28 sierpnia planowano założenie pierwszych min pod zamek, przybył sam Piotr IV Raresz prosząc o pokój. W Mołdawii wybuchł bunt bojarów i hospodar nie chciał prowadzić wojny na dwa fronty. Pod Chocimiem podpisał pokój, w którym hospodar zrzekł się swych pretensji do Pokucia. Tarnowski nie zdobywszy twierdzy powrócił z wojskiem do kraju.
13 października 1545
Polscy magnaci kresowi pod dowództwem starosty włodzimierskiego Fedora Sanguszki zdobyli i splądrowali turecki zamek w Oczakowie. Napad Polaków był dokonany bez wiedzy króla Zymunta I Starego, a za aprobatą stronnictwa habsburskiego, które pragnęło doprowadzić do wojny Królestwa Polskiego z Turcją. Zbliżający się konflikt udało się załagodzić.
1 kwietnia 1548
W Wielkanoc zmarł w Krakowie na Wawelu król Polski i wielki książę litewski Zygmunt I Stary, syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Rządy po nim objął jego syn Zygmunt II August, ostatni władca z dynastii Jagiellonów.
9 marca 1558
Wydanie drukiem "Consilium rationis bellicae" (Rada sprawy wojennej).

Praca ta stanowi najwybitniejsze dzieło polskiego piśmiennictwa wojskowego z XVI w. Jej autorem jest hetman wielki koronny Jan Tarnowski. Jako wybitny praktyk zebrał w swojej pracy wskazówki dotyczące prowadzenia działań wojennych oraz postulaty reform wojskowych. Praca hetmana Tarnowskiego traktowana była w epoce staropolskiej jako podręcznik sztuki wojennej. ''Consilium rationis bellicae" wydrukował w Tarnowie Łazarz Andrysowic, nakładem autora.
31 sierpnia 1559
Zygmunt II August jako wielki książę litewski zawarł w Wilnie pakt z ostatnim wielkim mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotardem Kettlerem. Na jego mocy litewski władca objął protektorat nad Inflantami. Rękojmią tego porozumienia było oddanie załogom litewskim kilku zamków inflanckich. 2 lata później zawarto w Wilnie kolejne porozumienie, likwidujące państwo zakonne w Inflantach i włączające jego ziemię jako lenno do Polski i Litwy.
16 maja 1561
W Wiewiórce niedaleko Tarnowa zmarł Jan Tarnowski, kasztelan krakowski, i hetman wielki koronny do 1559 r. Był autorem najważniejszej polskiej pracy teoretyczno-wojskowej z XVI w. ''Consilium rationis bellicae"; zwycięzcą spod Obertyna, zdobywcą Staroduba. W chwili śmierci miał 73 lata. 18 sierpnia 1561 r. w Tarnowie odbył się uroczysty i tłumny pogrzeb ciała zasłużonego hetmana.
28 listopada 1561
Umowa w Wilnie (zwana „paktem wileńskim”) pomiędzy królem Zygmuntem II Augustem a Zakonem Kawalerów Mieczowych i arcybiskupem ryskim. Zakon reprezentował mistrz Gotard Kettler. Na mocy umowy część Inflant połączono z Koroną i Litwą. Zakon Kawalerów Mieczowych sekularyzowano, a stany inflanckie zachowały swe przywileje i wolność wyznania, ale oddały się w lenno Polski i Litwy. Wydarzenie to zapoczątkowało konflikt o Inflanty między Rzeczpospolitą, Rosją, Szwecją i Danią.
5 lutego 1563
Król Polski Zygmunt II August przyznał prawo do lenna pruskiego elektorowi brandenburskiemu w razie wygaśnięcia w Prusach linii Hohenzollernów. Przejęcie lenna pruskiego nastąpiło w 1618 roku, za panowania Zygmunta III Wazy.
15 lutego 1563
Car Iwan IV Groźny w trakcie wojny moskiewsko-litewskiej po krótkotrwałym oblężeniu zdobył Połock.
25 marca 1563
Utworzenie wojska kwarcianego.

Od końca XV w., dla ochrony ziem południowo-wschodnich przed najazdami Tatarów utworzono pierwsze stałe wojsko polskie – obronę potoczną. Armia ta niedostatecznie finansowano była nieliczna, dlatego nie mogła skutecznie powstrzymywać najazdów tatarskich, które niszczyły bezkarnie ziemie litewskie i polskie. Dlatego jednym z ważnych postulatów ruchu egzekucyjnego, mającego na celu zreformowanie państwa za czasów króla Zygmunta II Augusta, było unormowanie systemu finansowania wojska. Na sejmie piotrkowskim, obradującym od 30 listopada 1562 r., król przedstawił plan reformy, którego głównym założeniem było finansowanie armii z kwarty, czyli ¼ dochodów z dóbr królewskich. Sejm zatwierdził plany królewskie, i kończąc obrady 25 marca 1563 r. podjął decyzję zaciągu wojska na nowych zasadach. Od tego momentu stałą armię królewską nazywano wojskiem kwarcianym, którego liczebność wynosiła ok. 4 tys. żołnierzy.
5 października 1563
Polska i Dania podpisały w Kopenhadze sojusz skierowany przeciw Szwecji.
26 stycznia 1564
Bitwa pod Czaśnikami.

Starcie zwane również bitwą nad rzeką Ułą miało miejsce podczas tzw. I wojny północnej. Wojska litewskie pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła Rudego i hetmana polnego litewskiego Grzegorza Chodkiewicza rozbiły jedną z dwóch części sił rosyjskich dowodzonych przez kniazia Piotra Szujskiego. Czterotysięczna armia polska pokonała wojska rosyjskie, liczące 30 000 żołnierzy. W trakcie pościgu, prowadzonego przez Litwinów, straty rosyjskie wzrosły do 10 000 ludzi. Wśród zabitych był kniaź Szujski, zamordowany przez chłopów.
7 lutego 1564
Bitwa nad Kropiwną niedaleko Orszy. Wojska litewskie dowodzone przez Mikołaja Radziwiłła Rudego zwyciężyły wojska moskiewskie. Litewski hetman dysponujący znacznie mniejszymi siłami posłużył się w tej bitwie fortelem: posłał przodem dwutysięczny oddział, który rozpowszechniał przesadzone informacje o pogromie drugiej armii moskiewskiej nad rzeką Ułą oraz o nadciągającej potężnej armii litewskiej. Działania dezinformacyjne odniosły sukces: żołnierze moskiewscy w liczbie 20-30 tysięcy ludzi ujrzawszy dwutysięczny oddział litewski wpadli w panikę i rzucili się do ucieczki.
20 lipca 1567
Bitwa pod Czaśnikami. Podczas wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 dwutysięczna armia litewska dowodzona przez wojewodę bracławskiego i hetmana dwornego Romana Sanguszkę pobiła znacznie liczniejsze sprzymierzone oddziały moskiewsko-tatarskie kniazia Piotra Sieriebrannego Oboleńskiego i Amurata.
24 marca 1568
Król Polski Zygmunt II August powołał siedmioosobową Komisję Morską. Jej siedzibą został Gdańsk, zaś przewodniczącym kasztelan gdański i starosta pucki Jan Kostka. Komisja pierwszym polskim urzędem mającym pełnić funkcję kierownictwa marynarki wojennej. Miała kierować królewską flotą kaperską zwalczającą żeglugę szwedzką i moskiewską. Utworzenie komisji przyczyniło się do usprawnienia i uporządkowania działalności polskiej floty.
16 marca 1569
Król Polski Zygmunt II August wydał dekret inkorporujący Prusy Królewskie do Korony. Na jego mocy przedstawiciele stanów pruskich zyskali prawo do zasiadania w sejmie i senacie na równi z przedstawicielami Korony i Litwy. Dopowadziło to do ostatecznego zjednoczone z Koroną trzech województw pruskich; sejm pruski stał się sejmikiem prowincjonalnym.
1 lipca 1569
Unia lubelska.

Polska i Litwa były połączone unią personalną od końca XIV w., kiedy na mocy unii w Krewie Wielki Książę Litewski Jagiełło został mężem Jadwigi, władczyni Polski. Po Władysławie Jagielle na tronie Królestwa Polskiego zasiadali kolejni Jagiellonowie. Ostatni władca z tej dynastii zdecydował się przekształcić związek obu państw w unie realną. Doszło do tego w 1569 r. na sejmie w Lublinie.. Od tego czasu oba państwa miały jednego władcę, wybieranego wspólnie przez szlachtę koronną i litewską podczas Sejmu, a następnie koronowanego w Krakowie na króla Polski i wielkiego księcia Litwy. Powołano wspólny Sejm walny, obradujący w Warszawie, którego izba poselska składała się ze 120 posłów koronnych i 48 litewskich, a w skład Senatu weszło 113 senatorów koronnych i 27 litewskich. Wspólny był także system monetarny. Prowadziły też jednolitą politykę zagraniczną i wojskową. Pozostały odrębne urzędy, skarb, sądownictwo i wojsko. Powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów, która dzięki unii lubelskiej wzmocniła autorytet połączonych państw i ich siłę militarną. Wielkie Księstwo Litewskie zyskało wsparcie w obronie przed ekspansją moskiewską, zaś szlachta z Korony zyskała możliwość zasiedlenia słabo rozwiniętych gospodarczo ziem litewskich. Unia lubelska miała znaczny wpływ na rozwój kultury obu państw. Unię Litwy i Korony zakończyła Konstytucja 3 Maja, która scaliła je w jeden organizm.
14 marca 1570
Ogłoszenie Statutów Karnkowskiego.

Biskup kujawski Stanisław Karnkowski ogłosił zbiór praw regulujących prawa zwierzchnie króla Polski i Rzeczypospolitej w Gdańsku i na morzu Bałtyckim. Były to tzw. Statuty Karnkowskiego, zwane także Konstytucjami Gdańskimi. Na ich podstawie król Polski miał prawo zakładać nowe porty i budować flotę wojenną oraz nakładać embargo na handel z dowolnymi krajami. Statuty Karnkowskiego nie weszły nigdy w życie.
22 czerwca 1570
W Moskwie zawarty został rozejm pomiędzy Rzeczypospolitą a Wielkim Księstwem Moskiewskim. Rozejm ten, mający obowiązywać przez 3 lata, oraz zawaty pół roku później pokój w Szczecinie między Szwecją, Danią i Lubeką zakończył I wojnę północną o hegemonię na Morzu Bałtyckim.
15 czerwca 1571
Wodowanie kadłuba okrętu „Smok”.

Galeon wybudowany na polecenie króla polskiego Zygmunta II Augusta był pierwszym polskim okrętem wojennym i miał stanowić zalążek przyszłej floty. Został zbudowany w elbląskim porcie przez zespół kierowany przez mistrzów sprowadzonych z Wenecji (Dominik Zaviazelo i Jakub de Salvatore), pracujących pod nadzorem Komisji Morskiej. Był dwumasztowcem o wyporności 400-600 ton. Stępkę pod okręt położono 21 czerwca 1570 r. zaś rok później nastąpiło uroczyste wodowanie kadłuba. Budowę głównych elementów galeonu „Smok” ukończono w marcu 1572 r., lecz prawdopodobnie z powodu braku środków po śmierci króla okręt nigdy nie został wykończony.
29 lipca 1571
W czasie I wojny północnej 8 jednostek duńskich dowodzonych przez admirała Franka zatopiło w zatoce puckiej 2 polskie okręty. Następnie Duńczycy wpłynęli do portu, zajęli i uprowadzili do Kopenhagi kilkanaście jednostek polskiej floty kaperskiej. W wyniku akcji eskadry admirała Franka polska flota kaperska straciła połowę stanu.
7 lipca 1572
W Knyszynie zmarł król Rzeczypospolitej Obojga Narodów Zygmunt II August. Został pochowany w katedrze na Wawelu. Był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Ukronowaniem jego panowania było scalenie poprzez unię lubelską Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego. Jego śmierć otworzyła epokę królów elekcyjnych, wybieranych w wolnej elekcji przez ogół szlachty. Pierwszym z nich był pochodzący z Francji Henryk Walezy.
6 stycznia 1573
Początek obrad pierwszego sejmu konwokacyjnego.

Pierwszy sejm konwokacyjny w historii Rzeczypospolitej odbył się w Warszawie po śmierci Zygmunta II Augusta. Podczas jego trwania ustalono listę kandydatów do tronu polskiego, a także porządek obrad przyszłego sejmu elekcyjnego. Na tego rodzaju sejmach podejmowano uchwały większością głosów - nie obowiązywała zasada liberum veto.
28 stycznia 1573
Konfederacja warszawska.

Spisanie aktu konfederacji warszawskiej na sejmie konwokacyjnym - każdorazowo zwoływanym przed elekcją - przez komisję sejmową pod przewodnictwem biskupa Stanisława Karnkowskiego. Gwarantował on wolność religijną i ustanawiał pokój wieczysty między różnymi wyznaniami. Dokument ten był ewenementem na tle ówczesnej Europy.
18 czerwca 1574
Ucieczka Henryka Walezego.
7 lipca 1572 r. zmarł Zygmunt August, ostatni przedstawiciel Jagiellonów na tronie polskim. Przed polskim sejmem stanęło zadanie ustalenia zasad wyboru przyszłego króla. Opracowano je na sejmie konwokacyjnym w styczniu 1573 r. Przyjęto, że Rzeczypospolita Obojga Narodów zostanie monarchią elekcyjną z obieranym przez ogół szlachty królem. 5 kwietnia 1573 r. odbyła się pierwsza wolna elekcja, którą wygrał kandydat francuski Henryk Walezy (Henri de Valois). W końcu stycznia 1574 r. przekroczył on granicę Rzeczypospolitej i skierował swój orszak do Krakowa, gdzie został oficjalnie przywitany przez urzędników. Miał 23 lata i brak mu było doświadczenia politycznego i wiedzy. Objął tron Polski nie wiedząc praktycznie nic o swoim nowym królestwie. Na wieść o śmierci swego brata, króla Francji Karola IX Henryk Walezy potajemnie opuścił Kraków. W granicach Rzeczypospolitej spędził niecałe pól roku. Królowi w ucieczce towarzyszyli jego lokaj Jean du Halde, kapitan gwardii Nicolas de Larchant oraz kilku dworzan. Ucieczkę króla szybko zauważono i Jan Tęczyński, kasztelan wojnicki, wyruszył za nim w pogoń. Monarchę dogoniono już za granicą. Henryk nie zgodził się na natychmiastowy powrót, obiecał jednak, że wróci do Polski. Ostatecznie wybrał dziedziczny tron francuski, panując do 1589 r. jako Henryk III, ostatni z dynastii Walezjuszy.
15 grudnia 1575
Ogłoszenie Anny Jagiellonki królem Polski. Po ucieczce pierwszego polskiego króla elekcyjnego Henryka Walezego i długich obradach co do przyszłej kandydatury na tron Polski, szlachta na rynku Starego Miasta w Warszawie okrzyknęła Annę Jagiellonkę królem. Na męża wybrano dla niej księcia z Siedmiogrodu Stefana Batorego.
28 stycznia 1576
Szlachta na zjeździe w Jędrzejowie uznała elekcję Stefana Batorego na króla Polski.
16 lutego 1576
Stefan Batory, książę Siedmiogrodu, został wybrany królem polski, zaprzysiągł pacta conventa w kościele w mieście Meggyes (obecnie Rumunia).
1 maja 1576
Ślub króla Polski Anny Jagiellonki i księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego. Po krótkim okresie panowania Henryka Walezego, który uciekł do Francji, żeby objąć tron po swym bracie, w Rzeczypospolitej zapanowało kolejne bezkrólewie. Część szlachty wybrała na monarchę cesarza Maksymiliana II Habsburga. Jednakże opozycja antyhabsburska, zjednoczona przez podkanclerzego koronnego Jana Zamoyskiego, w Warszawie obwołała królem Annę Jagiellonkę (siostrę Zygmunta II Augusta). Na jej męża wybrano księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego, który faktycznie rządził krajem. Ślub i koronacja młodej pary odbyła się w Krakowie.
17 kwietnia 1577
Bitwa pod Lubieszowem.

Największa bitwa stoczona podczas wojny króla polskiego Stefana Batorego ze zbuntowanym Gdańskiem. Wojskami polskimi, w sile około 2500 żołnierzy, dowodził hetman nadworny koronny Jan Zborowski. Armią gdańszczan, liczącą wraz z najemnikami i milicją miejską ok. 10 tys. żołnierzy, dowodził Jan Winkelbruch. Dowódca polski wykorzystał błąd popełniony przez przeciwnika, który zdążył przeprawić tylko cześć wojska przez kanał pod Rokitkami. Uderzenie Polaków rozbiło najemną piechotę oraz jazdę nieprzyjaciela. Widząc to milicja miejska rzuciła się do ucieczki. Podczas odwrotu wzięto około tysiąca jeńców, a życie straciło około 4 tys. żołnierzy gdańskich. Straty polskie nie przekroczyły 100 zabitych. Dzięki temu zwycięstwu inicjatywę przejęli Polacy. Gdańsk został oblężony, ale nie udało się go zdobyć armii królewskiej. W grudniu 1577 r. obie strony podpisały ugodę, na mocy której Gdańsk przeprosił króla, uznał go swoim panem i zapłacił 200 tys. zł odszkodowania.
5 listopada 1577
Król Stefan Batory zawarł układ regulujący stosunki polsko-tureckie.
12 grudnia 1577
Podpisanie w Malborku ugody z Gdańskiem. Król Stefan Batory zgodził się na uchylenie statutów Stanisława Karnkowskiego, w zamian za uznanie swej władzy i wypłacenie przez miasto kontrybucji w wysokości 200 000 guldenów.
3 marca 1578
Utworzenie Trybunału Koronnego. W okresie panowania w Rzeczypospolitej króla Stefana Batorego utworzono Trybunały Koronne, oddzielne dla prowincji Wielkopolski i Małopolski. Organizację i strukturę Trybunałów ustaliła konstytucja sejmu warszawskiego z 1578 r. W Trybunale zasiadali przedstawiciele każdego województwa z danej prowincji, a ich liczba była uzależniona od jego wielkości.
15 września 1578
Powstał pierwszy rejestr kozacki obejmujący 530 osób.
21 października 1578
Bitwa pod Kiesią w Inflantach. Armia litewska, pod wodzą Andrzeja Sapiehy, wraz ze wspomagającymi ich Szwedami, rozbiła przeważające siły moskiewskie.
26 czerwca 1579
Powodem konfliktu polsko-moskiewskiego był najazd Iwana IV Groźnego na Inflanty (dzisiejsze obszary Łotwy i Estonii), o które toczono wojny z przerwami od lat 50. XVI w., kiedy po sekularyzacji Zakonu Kawalerów Mieczowych Rzeczypospolita, Dania, Szwecja i Rosja zaczęły rywalizować o ziemie dawnego zakonu. Kontrola któregokolwiek z zainteresowanych państw nad tym obszarem pozwalała na czerpaniu olbrzymich zysków z pośrednictwa w handlu zbożem oraz półproduktami roślinnymi i drzewem z obszaru północnej Rosji oraz północnowschodnich województw Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Władca Moskwy, Iwan IV Groźny wykorzystując zawirowania wewnętrzne w Polsce i na Litwie złamał warunki obowiązującego pokoju i w 1575 r. zaatakował polsko-litewskie załogi, obsadzające zamki w Inflantach. Król polski Stefan Batory, nie mogąc pozwolić na utratę tak ważnych ziem na rzecz wschodniego sąsiada, podjął działania zmierzające do przygotowania wojsk odsieczowych. Akt wypowiedzenia wojny zawiózł do Moskwy Wacław Łopaciński, którego car uwięził. Rzeczpospolita po uchwaleniu podatków na wojnę wystawiła armię w sile około 50000 ludzi oraz 70 dział przygotowując się do odzyskania Inflant.
30 sierpnia 1579
Król Polski, Stefan Batory uderzył na Połock, który zdobyto po 20 dniach oblężenia. Szybkie opanowanie miasta umożliwiło w następnym roku rozpoczęcie kampanii, w trakcie której zdobył Wielkie Łuki. Konflikt polsko-moskiewski zainicjował car Rosji Iwan IV Groźny, który wykorzystał bezkrólewie w Rzeczypospolitej oraz wojnę między Stefanem Batorym a Gdańskiej i w 1577 r. i zagarnął polskie Inflanty.
11 września 1579
Zdobycie Sokoła przez wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Stefana Batorego.
6 października 1579
Zajęcie Suszy, obsadzonej przez garnizon moskiewski, przez wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Stefana Batorego.
10 kwietnia 1580
Przywilej lokacyjny Zamościa. Kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski wydał przywilej lokacyjny dla nowo powstającego miasta w swoich dobrach. Zamość miał być stolicą ordynacji zamoyskiej, a także pełnić funkcję rezydencji magnackiej oraz posiadać nowoczesne fortyfikacje. Zaprojektowanie miasta zlecił włoskiemu architektowi Bernardo Morando. Twierdza okazała się jedną z najnowocześniejszych w Rzeczypospolitej, a jej murów nie były w stanie zdobyć wojska kozackie w 1648 r. oraz szwedzkie w 1656 r.
29 maja 1580
Za zasługi w obronie wiary katolickiej i jako zachęta do dalszych działań, szczególnie przeciwko Turcji i Tatarom, papież Grzegorz XIII nadał królowi polskiemu Stefanowi Batoremu tytuł Defensor Fidei (Obrońca Wiary).
6 września 1580
Zdobycie Wielkich Łuków przez wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Stefana Batorego.
15 stycznia 1582
Rozejm w Jamie Zapolskim.

Rozejm został zawarty pomiędzy królem Polski Stefanem Batorym, a carem rosyjskim Iwanem IV Groźnym. Wojnę rozpoczęło wcielenie do Rzeczypospolitej ziem Zakonu Kawalerów Mieczowych. Takie rozwiązanie spowodowało protesty Rosji, Szwecji i Danii, które także rościły pretensje do tych terenów. Decydujące walki pomiędzy Rosją a Polską toczyły się w latach 1577–1582. Tzw. wojna o Inflanty zakończyła się rozejmem w Jamie Zapolskim w 1582 r. Rzeczypospolita odzyskała Inflanty i ziemię połocką. Rozejm miał obowiązywać przez 10 lat.
4 października 1582
W Polsce wprowadzono kalendarz gregoriański.
26 maja 1584
Uwięziony z rozkazu kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego Samuel Zborowski został ścięty w Krakowie. Skazano go na wygnanie za zamordowanie na dworze królewskim kasztelana przemyskiego Andrzeja Wapowskiego. Wygnaniec, nie respektując wyroku, wrócił do kraju, gdzie jako banita został schwytany i stracony. Sprawa Samuela Zborowskiego poruszyła rzesze szlachty, gdyż karę śmierci zastosowano wobec przedstawiciela jednej z zamożniejszych i bardzo wpływowych rodzin magnackich. W 1588 r. na sejmie koronnym ustawą ustalono procedurę procesów o obrazę majestatu, a sejm z 1589 r. uznał ścięcie Zborowskiego za zgodne z prawem.
12 grudnia 1586
W Grodnie zmarł król Polski i wielki książę litewski Stefan Batory (1576-1586).

Stefan Batory, książę siedmiogrodzki od 1576 r. był drugim królem elekcyjnym Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Był to jeden z najwybitniejszych monarchów elekcyjnych. Umiejętnie wykorzystał potencjał Rzeczpospolitej w trakcie ciężkiej wojny z Carstwem Rosyjskim. Jego zasługą jest modernizacja armii. Król Stefan zrezygnował ze zbyt ciężkiej i wyspecjalizowanej do wykonywania tylko jednego zadania (przełamania szyku wroga) jazdy kopijniczej, a w jej miejsce wprowadził lżejszą husarię. Stworzył tzw. piechotę wybraniecką złożoną z chłopów i mieszczan. Rozbudował również piechotę kozacką tworząc z niej pierwszy oddział rejestrowy liczący 530 żołnierzy. Zreformowane wojska odniosły sukces pod Lubieszowem w walce z oddziałami zbuntowanego Gdańska oraz w trzech kampaniach odzyskały zajęte przez cara Iwana IV Groźnego Inflanty (dzisiejsze ziemie łotewskie i estońskie). Batoremu zawdzięczmy rozwój kartografii, którą rozwijano głównie do celów wojskowych. Z jego wiąże się również założenie Akademii Wileńskiej, która przez lata nosiła miano Uniwersytetu im. Stefana Batorego. Król Stefan zmarł w wieku 53 lat w swoim ulubionym mieście – Grodnie 12 grudnia 1586 r. Poczuł się źle podczas polowania na początku grudnia 1586 r. Ponowny atak choroby nastąpił 5 grudnia. Wkrótce król stracił przytomność, a ataki duszności połączone z omdleniami stopniowo nasilały się. Atak duszności z 12 grudnia okazał się śmiertelny. Prawdopodobną przyczyną zgonu była mocznica. Stefan Batory zmarł po 10 latach panowania.
16 października 1587
Początek oblężenia Krakowa przez wojska arcyksięcia Maksymiliana.

W trakcie elekcji w 1587 r. część szlachty obrała Maksymiliana Habsburga na tron Polski. Zwolennicy drugiego kandydata, królewicza szwedzkiego Zygmunta Wazy wybranego przez większość szlachty opanowali Kraków, nie chcą dopuścić do koronacji Maksymiliana. Arcyksiążę próbował siłą zająć Kraków broniony przez wielkiego kanclerza koronnego i wielkiego hetmana koronnego Jana Zamojskiego. Ostatecznie na tronie Rzeczpospolitej zasiadł królewicz Zygmunt jako Zygmunt III.
30 listopada 1587
Zwinięcie oblężenia Krakowa przez wojska arcyksięcia Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego po śmierci króla Stefana Batorego. Obroną miasta dowodził hetman wielki koronny Jan Zamojski, zwolenik drugiego kandydata do korony, królewicza Zygmunta Wazy. Ostateczne królem Polski został Zygmynt III Waza.
24 stycznia 1588
Bitwa pod Byczyną.

Wojska Rzeczypospolitej rozbiły siły arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, kandydata do tronu polskiego po śmierci Stefana Batorego. Wojskami polskimi dowodził hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny, Jan Zamoyski. Był on zwolennikiem, ubiegającego się również o tron polski, królewicza szwedzkiego Zygmunta Wazy.
9 marca 1589
Traktat bytomsko-będziński. Umowa zawarta pomiędzy Habsburgami a Rzeczypospolitą, na mocy której Habsburgowie uznali Zygmunta III Wazę królem Polski i Wielkim Księciem Litewskim. Równocześnie Maksymilian Habsburg, który był kontrkandydatem Zygmunta do tronu polskiego zrzekł się tytułu króla Polski.
19 lutego 1592
Po śmierci Jana III Wazy, króla Szwecji, tron szwedzki objął jego syn Zygmunt, który od 1587 r. był elekcyjnym władcą Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Król Zygmunt III osobiście udał się do Szwecji, gdzie po zagwarantowaniu praw wyznaniowych luteranom, został wraz z żoną koronowany w katedrze w Uppsali na króla Szwecji. W ten sposób Szwecja i Rzeczypospolita połączone zostały unią personalną. Powstała monarchia liczyła blisko 12 milionów mieszkańców oraz 1,6 miliona kilometrów kwadratowych i była wówczas największym państwem chrześcijaństwem w Europie. Jednakże sprzeczność interesów obu państw doprowadziła do rozpadu unii i wybuchu wojny pomiędzy obydwoma krajami, które z przerwami toczyły do 1660 r.
2 lutego 1593
W bitwie pod Piątkiem zostały rozbite siły zbuntowanych kozaków pod wodzą Krzysztofa Kosińskiego przez wojska prywatne pod dowództwem Janusza Ostrogskiego oraz pospolite ruszenie województwa ruskiego.
19 października 1595
Początek dwudniowej bitwy pod Cecorą. Wojska polskie dowodzone przez hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego rozbiły oddziały mołdawskie.
18 marca 1596
Przeniesienie stolicy do Warszawy przez króla Zygmunta III Wazę.

Powodem przeniesienia dworu do Warszawy była mniejsza odległość na Pomorze i Litwę. Król, pochodzący ze Szwecji, był szczególnie zainteresowany w prowadzeniu polityki wobec sąsiadów z północy i wschodu. Nowa siedziba władcy była wygodniejsza przy kierowaniu działaniami dyplomatyczno-militarnymi wobec Rosji i Szwecji, niż daleki Kraków. Część funkcji stołecznych nadal pełniła dawna stolica - tu koronowano i chowano władców. Warszawę oficjalnie określano mianem "Miasto Rezydencjonalne Jego Królewskiej Mości".
25 września 1598
Bitwa pod Linköping, stoczona przez wojska ekspedycyjne Zygmunta III Wazy ze zbuntowanymi Szwedami.
12 marca 1600
W 1600 r. król Zygmunt III Waza panujący w Rzeczypospolitej od 1587 r., a w Szwecji od 1592 r., został zdetronizowany przez szwedzki parlament (Riksdag). Prawa do tronu pozbawiono również jego potomków. W odpowiedzi na to, Zygmunt III dokonał inkorporacji Estonii do Rzeczypospolitej, co było zgodne z obietnicą zawartą w pacta conventa. Detronizacja oraz inkorporacja Estonii stały się przyczyną rozpoczęcia wojen ze Szwecją.
20 października 1600
W bitwie pod Bukową hetman wielki koronny Jan Zamoyski pokonał wojska wołoskie dowodzone przez hospodara mołdawsko-wołoskiego Michała Walecznego.