Chrzest Mieszka I

Dokładna data chrztu nie jest znana. Przyjmuje się że, polski książę wraz ze swoim dworem przyjął chrzest w obrządku rzymskim w Wielką Sobotę 966 r. Chrztu dokonał przypuszczalnie biskup misyjny Jordan, który przybył na ziemie polskie rok wcześniej w orszaku księżnej Dobrawy. Miejsce uroczystości, wobec braku źródeł, jest do dziś tematem sporu historyków. Wskazuje się Poznań, Gniezno lub Ostrów Lednicki. Chrzest przyjęła tylko wąska grupa dworzan i możnowładców z najbliższego otoczenia książęcego. Pozostałości wierzeń pogańskich utrzymywały się w kraju co najmniej do XIII w. Chrzest Polski wzmocnił pozycję państwa piastowskiego, stwarzając możliwości prowadzenia skutecznej polityki zagranicznej, bowiem możliwe to było jedynie w ramach wspólnoty państw chrześcijańskich. Miał on również doniosłe znaczenie kulturalne i społeczne. Datę tę przyjmuje się obecnie jako początek istnienia państwa polskiego.

Rosnące wpływy polityczne księcia Mieszka I na Pomorzu Zachodnim, które było obiektem ekspansji możnowładców wschodnich terenów Cesarstwa Niemieckiego, stały się przyczyną konfliktu między margrabią Łużyc a władcą Poski. Margrabia marchii łużyckiej Hodon, zebrawszy kilkutysięczne wojsko i uzyskując wsparcie grafa Zygfryda z Walbercku, wyruszył wbrew stanowisku cesarza Ottona I na wyprawę wojenną na ziemie Mieszka I. Książę polski, spodziewając się ataku, podzielił swoje siły na trzy części. Pierwsza, dowodzona osobiście przez władcę, blokowała przeprawę przez rzekę Odrę na trakcie prowadzącym do grodu w Cedyni. Pozostałe dwa ugrupowania, dowodzone przez książęcego brata Czcibora, zostały ukryte za wzgórzem górującym nad drogą do Cedyni, przylegającą do bagien powstałych wokół starego koryta Odry. W pierwszej fazie bitwy oddziały Hodona i Zygfryda, przeprawiwszy się przez Odrę, zaatakowały wojska Mieszka I, zmuszając je do odwrotu w kierunku Cedyni. Maszerując za wycofującymi się Polakami wojska niemieckie rozciągnęły się w długą kolumnę, posuwając się wąską drogą między wzgórzem a starym korytem Odry. Na znak Mieszka do walki włączył się Czcibor, który niespodziewanym atakiem konnicy uderzył na tyły wojsk niemieckich odcinając jej drogę odwrotu, a ukryte oddziały piechoty zaatakowały rozciągnięte wojsko Hodona. Do walki włączyły się ponownie oddziały dowodzone przez księcia Mieszka. Otoczeni Niemcy zostali zepchnięci na bagna i poniosli dotkliwe straty. Z pogromu spośród znaczniejszych wojowników uszedł jedynie Hodon oraz posiłkujący go graf Zygfryd z Walberck. W następnym roku, dzięki mediacji cesarza Ottona I, obie strony zawarły pokój.

Mieszko I był pierwszym historycznym władcą Polski. Dokończył on proces jednoczenia ziem położonych między Odrą a Bugiem, zapoczątkowany przez swego ojca Siemomysła. W 966 r. Mieszko przyjął chrzest w obrządku łacińskim za pośrednictwem Czech, dzięki czemu Polska weszła w skład wspólnoty chrześcijańskiej Europy. Pod koniec panowania, powierzył swoje państwo pod opiekę papieską dokumentem "Dagome iudex", który jednocześnie opisywał granice państwa polskiego w końcu X w. Książę Mieszko podczas swego panowania prowadził zwycięskie wojny z Czechami, Słowianami Połabskimi i margrabią Łużyc - Hodonem, którego pokonał w bitwie pod Cedynią w 972 r. Pierwszy chrześcijański książę Polski został pochowany w katedrze w Poznaniu. Rządy po Mieszku objął jego pierworodny syn Bolesław I Chrobry.

Latem 1109 r. armia cesarza niemieckiego Henryka V, wspomagana przez posiłki czeskie, wyruszyła w kierunku granic polskich. Celem wyprawy było osadzenie na tron polskim Zbigniewa, wygnanego z kraju przez swojego przyrodniego brata, władcę Polski Bolesława III Krzywoustego. Wojska cesarskie podeszły pod silnie umocniony gród w Głogowie. Był jeden z najważniejszych punktów obronnych przy zachodniej granicy Polski. Atakując z zaskoczenia, udało im się zniszczyć podgrodzie oraz pobić część posiłków przysłanych przez Krzywoustego. Samego grodu cesarzowi nie udało się zdobyć, dlatego przystąpił do oblężenia. W trakcie długotrwałej obrony mieszkańcy grodu wydali cesarzowi zakładników, by uzyskać pozwolenie na wysłanie gońców do Bolesława Krzywoustego z zapytaniem o zgodę na poddanie grodu. Władca polski kategorycznie nakazał utrzymanie Głogowa za wszelką cenę. Po przekazaniu odpowiedzi Henrykowi V, cesarz nakazał kontynuowanie oblężenia i szturmowanie umocnień z użyciem machin oblężniczych. Przywiązano do nich dzieci obrońców grodu. Nie złamało to jednak ducha mieszkańców Głogowa. Po ok. 3 tygodniach walk cesarz Henryk V odstąpił od zaciekle bronionego miasta i skierował się w stronę Wrocławia.

Aktu koronacji dokonał w katedrze św. Stanisława i św. Wacława na Wawelu arcybiskup gnieźnieński Janisław w obecności biskupów polskich i innych zebranych gości. Równocześnie koronowana została księżna Jadwiga. Królewską władzę Łokietka uznała tylko niewielka część polskich książąt zaś w Czechach zwano go jedynie "królem krakowskim".

Król Czech Jan Luksemburski,  roszczący sobie pretensje do korony polskiej, w porozumieniu z zakonem krzyżackim najechał Wielkopolskę. Kilka dni później obległ Poznań. Najazd był spóźniony względem pierwotnych planów i oblężenie miasta okazało się nieudane.

Wielki książę litewski Jagiełło, zagrożony przez Zakon Krzyżacki, podpisał w Krewie akt, w którym zobowiązał się przyjąć chrześcijaństwo, schrystianizować Litwę oraz poślubić Jadwigę, króla Polski po wypłaceniu dotychczasowemu narzuconemu Jadwigi, Wilhelmowi Habsburgowi, odszkodowanie za zerwanie umowy ślubnej. Ponadto obiecał on  odzyskać utracone ziemie polskie, uwolnić polskich jeńców wziętych do niewoli w trakcie łupieżczych wypraw Litwinów oraz przyłączyć Litwę do Polski. To ostatnie zobowiązanie zostało sformułowane niejasno i stało się jedną z przyczyn późniejszych konfliktów. Ostatecznie zdecydowano się na unie personalną, łącząc oba państwa  osobą władcy. Umowa w Krewie zwana powszechnie „unią” podniosła prestiż Polski i Litwy na arenie międzynarodowej, a Polskę przedstawiła w świetle krzewiciela wiary chrześcijańskiej drogą pokojową, a nie podbojów. Fakt ten miał istotne znaczenie m.in. w obliczu konfrontacji z Zakonem Krzyżackim, będącym głównym wrogiem Litwy i Polski,  a potem z rosnącym w siłę Wielkim Księstwem Moskiewskim. W konsekwencji unii w Krewie, współpraca między Polską a Litwą stopniowo doprowadziła do zacieśniania związku tych dwóch państw przerodzonego w 1569 r. w unię realną i powstanie jednego z największych państw europejskich – Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Poselstwo polskie, po spotkaniu z księciem Litwy, wystawiło w Wołkowysku dokument dotyczący jego wstępnej elekcji. Uzgodniono w nim, że Jagiełło zostanie obrany polskim królem, a Jadwiga będzie jego małżonką. Niecały miesiąc później, 2 lutego 1386 r. na zjeździe lubelskim obwołano go królem Polski.

Bitwa nad Worsklą. Wielki książę Litwy Witold wmieszał się w walkę o tron tatarskiej Złotej Ordy bez porozumienia się ze stryjecznym bratem Władysławem Jagiełłą, królem Polski i najwyższym księciem litewskim. Witold obiecał pomoc w przywróceniu na tron obalonemu chanowi Tochtamyszowi, w zamian za przekazanie mu władzy zwierzchniej nad ziemiami ruskimi, uznającymi zwierzchnictwo tatarskie. Witold zebrał armię, w skład której obok Litwinów i oddziałów wiernych Tochtamyszowi wchodziły chorągwie krzyżackie, polskie, prowadzone przez wojewodę krakowskiego Spytka II z Melsztyna oraz wojska ruskie i oddziały hospodara mołdawskiego Stefana I. W sumie armia Witolda liczyła ok. 38 tys. ludzi. Nad Worsklą armia Witolda i Tochtamysza starła się z liczniejszymi oddziałami tatarskimi dowodzonymi przez Edygeja, wodza chana Timura Kulawego oraz nowego chana Złotej Ordy Timura Kutługę. Ci dwaj wodzowie tatarscy w nocy z 11 na 12 sierpnia połączyli swoje oddziały i rankiem 12 sierpnia wyprowadzili z obozów wojska w szyku bojowym, zaskakując liczebnością Witolda. Według niektórych przekazów siły Tatarów mogły liczyć nawet ok. 80-90 tys. wojowników. Wykorzystując przewagę liczebną, Edygej uderzył na centrum i prawe skrzydło wojsk Witolda, wiążąc je walką, a na lewe skrzydło ruszył Timur Kutług z zamiarem okrążenia wojsk litewskich i przecięcia drogi odwrotu. Widząc zacieśniające się okrążenie, Witold zdołał uciec z pola bitwy, wyrąbując sobie drogę wraz z hufcem. Dowództwo przejął kuzyn Witolda i Jagiełły Dymitr Koriatowicz, lecz po jego śmierci armia poszła w rozsypkę. Z klęski zdołał uratować się jeszcze Tochtamysz, który wraz z synem Dżalal ad-Dinem,  przebił się przez siły wroga. Klęska Witolda była dotkliwa, armia została rozbita, utracono prawie wszystkie sztandary i tabory. Przekreśliła też ona plany polityczne Witolda. Wśród poległych nad Worsklą byli Spytko II z Melsztyna, dowódca polskich posiłków, Stefan I, hospodar mołdawski oraz liczni przedstawiciele dynastii Giedyminowiczów m. in.: Andrzej Garbaty - książę połocki, Dymitr Olgierdowicz wraz z synem Iwanem - książę starodubowski, Andrzej Korybowicz - syn księcia nowogrodzko-siewierskiego, Lew i Dymitr Koriatowicze - książęta wołyńscy, Michał Jewnutowicz – książę zasławski.

Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima urodzony ok. 1370 r., był najbardziej znanym rycerzem polskim okresu średniowiecza. Europejską sławę zdobył biorąc udział i zwyciężając w licznych turniejach, podróżując jako dworzanin króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego, z którego dworem przez większość życia był związany. Wielokrotnie uczestniczył w poselstwach między dworami polskim i węgierskim, był również członkiem delegacji polskiej na sobór powszechny w Konstancji w 1414 r., gdzie stanął w obronie Jana Husa. Jako rycerz uczestniczył w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r., walcząc pod najważniejszym znakiem całego wojska polskiego – wielką chorągwią krakowską. W 1415 r. uczestniczył w słynnym turnieju w aragońskim Perpignan, gdzie w pojedynku jednym uderzeniem kopii wysadził z siodła Jana z Aragonii uważanego za najlepszego rycerza Europy. W 1428 r., w podeszłym już jak na owe czasy wieku, wziął udział w wyprawie Zygmunta Luksemburskiego na Turków. W trakcie decydującej bitwy tej wyprawy pod serbskim miastem Gołubiec nad Dunajem osłaniał odwrót wojsk Zygmunta. W świetle zachowanych relacji, bezpieczny już na drugim brzegu Dunaju król Węgier wysłał po Zawiszę łódź, by zabrała go bezpiecznie z pola walki. Polski rycerz odmówił, bowiem nie chciał opuszczać swoich żołnierzy. Ostatecznie dostał się do niewoli tureckiej i został zabity przypadkowo podczas kłótni wybuchłej pomiędzy dwoma tureckimi janczarami spierającymi się, który z nich pojmał sławnego rycerza i któremu należy się okup za jego uwolnienie. Ciała Zawiszy nigdy nie odnaleziono, ale wyprawiono mu symboliczny pogrzeb w listopadzie 1428 r. w kościele franciszkanów w Krakowie. Do dnia dzisiejszego Zawisza Czarny jest postrzegany w Polsce jako wzór cnót rycerskich, symbol człowieka odważnego i honorowego.

Po klęsce wojsk polskich pod Chojnicami w 1454 r. w starciu z zaciężnymi oddziałami Zakonu Krzyżackiego, król Polski Kazimierz zdał sobie sprawę, że bez dodatkowych funduszy na nowoczesne oddziały zaciężne nie wygra konfliktu. Po przyznaniu szlachcie nowych przywilejów uzyskał on dodatkowe fundusze na prowadzenie działań wojennych przeciw Zakonowi. Wsparcia finansowego Polsce udzieliły także bogate miasta kupieckie Pomorza i Prus zbuntowane przeciwko Krzyżakom. Mając wystarczającą ilość środków finansowych król Kazimierz Jagiellończyk rozpoczął negocjacje z zaciężnymi oddziałami krzyżackimi, stanowiącymi załogi twierdz Zakonu, na czele z Malborkiem, w celu wykupu tych zamków. W trakcie negocjacji strona polska wykorzystała fakt, ze Zakon zalegał zaciężnym z wypłatą żołdu. 6 czerwca 1457 r. po ustaleniu wysokości wykupu (190 tys. florenów), załoga krzyżacka złożona w większości z Czechów, dowodzona przez  rotmistrza Oldrzycha Czerwonkę, przeszła wraz z zamkiem malborskim na stronę Polski. Uwolniono więzionych na zamku jeńców i odzyskano sztandary polskie utracone w wyniku przegranej bitwy pod Chojnicami. Rotmistrz Czerwonka w nagrodę za pomyślną finalizację transakcji został mianowany nowym starostą królewskim na malborskim zamku. W południe 8 czerwca 1457 r. król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk wjechał uroczyście do Malborka, jednocześnie inną bramą z zamku uchodził w kierunku Królewca wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Ludwik von Erlichshausen. Polska objęła Malbork we władanie na następne 315 lat.

II pokój toruński, kończący wojnę trzynastoletnią (1454-1466) między Królestwem Polskim a Zakonem Krzyżackim, podpisano i zaprzysiężono w toruńskim Dworze Artusa w obecności króla Polski Kazimierza Jagiellończyka, wielkiego mistrza zakonu i legata papieskiego. W wyniku przegranej wojny, wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen został zmuszony do oddania Polsce Pomorza Gdańskiego, ziemi michałowskiej i chełmińskiej. Dodatkowo w ręce polskie zostały wydane Żuławy Wiślane oraz miasta Elbląg i Malbork, a biskupie księstwo warmińskie zostało bezpośrednio podporządkowano królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, który stał się prawnym opiekunem rezydujących tam biskupów. Jedynym ustępstwem strony polskiej wobec zakonu było odstąpienie fragmentu okupowanej Mierzei Wiślanej wraz z Cieśniną Bałgijską, ale z zastrzeżeniem, że każdy król Polski ma prawo polować na tym terytorium, a polskie statki będą miały swobodę w korzystaniu ze wspomnianej cieśniny. Z przyłączonych do Polski ziem powstały Prusy Królewskie, które zachowały pewną odrębność ustrojową od pozostałych terenów Królestwa Polskiego. Ziemie, które pozostały w rękach zakonnych utworzyły lenno polskie zwane Prusami Zakonnymi, ze stolicą w Królewcu. W myśl traktatu każdy nowy wielki mistrz stawał się senatorem królewskim, ale musiał w przeciągu 6 miesięcy od chwili wyboru złożyć polskiemu królowi przysięgę wierności w imieniu swoim oraz podległych mu urzędników i ziem. Musiał także wspierać militarnie Polskę oraz scedować na polskiego króla kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej. Zapewniono też rycerstwu i mieszczaństwu, które opuściło w wyniku wojny swoje majątki, amnestię i powrót. Traktat ten kończył ponad stupięćdziesięcioletnie zmagania polsko-krzyżackie o Pomorze Gdańskie, które Polska utraciła w 1309 r. w wyniku agresji zakonu. Mimo porażki, Krzyżacy pozostali pod formalnym zwierzchnictwem papieża, co w przyszłości umożliwiło interwencje papieży i Cesarstwa Niemieckiego w sprawy między Polską a Zakonem.

Zmarły monarcha był trzecim, najmłodszym synem króla polskiego Władysława II Jagiełły. W 1440 r. został wybrany wielkim księciem litewskim, a po bezpotomnej śmierci brata Władysława III w bitwie pod Warną (1444 r.), królem polskim. Odmawiając od razu przyjęcia godności, władca liczył na to, że zwłoka wymusi na szlachcie polskiej ustępstwa dotyczące zakresu władzy króla w Polsce. Dopiero groźba utraty tronu polskiego na rzecz margrabiego brandenburskiego Fryderyka Hohenzollerna lub księcia mazowieckiego Bolesława IV skłoniła Kazimierza do zaakceptowania dotychczasowych przywilejów szlacheckich i umożliwiła mu koronowanie na się na króla Polski w 1447 r. Za jego panowania w wyniku zwycięskiej trzynastoletniej wojny z Zakonem Krzyżackim (1454-1466), Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, wraz z Warmią i Malborkiem oraz zmusiła państwo zakonne do przyjęcia roli wasala. Wykorzystując śmierć króla Czech Jerzego z Podiebradów w 1471 r. doprowadził do elekcji swego najstarszego syna Władysława na tron w Pradze, a w 1490 r. w wyniku interwencji zbrojnej  na tron węgierski. Pod koniec XV w. dynastia Jagiellonów panowała w czterech krajach Europy Środkowo-Wschodniej: Polsce, Litwie, w Czechach i na Węgrzech. Król Kazimierz zmarł podczas pobytu w Grodnie. Jego ciało zostało przewiezione do Krakowa i pochowane w katedrze na  Wawelu. Królewski grobowiec wyrzeźbił Wit Stwosz. Następcą Kazimierza IV Jagiellończyka został jego trzeci  syn, Jan I Olbracht.

Jan Olbracht był trzecim synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka swoje kandydatury do tronu obok Jana Olbrachta wystawili jego starszy brat Władysław, król Czech i Węgier, przedostatni brat Zygmunt oraz książę mazowiecki Janusz II z dynastii Piastów. Część polskiej szlachty opowiadała się za młodszym bratem Jana, Aleksandrem – desygnowanym przez zmarłego ojca na wielkiego księcia litewskiego. Ostatecznie zjazd elekcyjny na zamku w Piotrkowie dokonał wyboru Jana Olbrachta, mającego poparcie królowej wdowy Elżbiety Rakuszanki, wielkiego księcia litewskiego Aleksandra i najmłodszego z braci biskupa krakowskiego Fryderyka Jagiellończyka. Wszyscy senatorowie obecni w sali królewskiej w jawnym, imiennym głosowaniu jednogłośnie poparli jego kandydaturę. Niecały miesiąc później w katedrze krakowskiej na Wawelu miała miejsce koronacja nowego władcy. Za jego czasów nastąpiło pierwsze posiedzenie dwuizbowego parlamentu. W historiografii postać władcy wiąże się z klęską wyprawy mołdawskiej (1497 r.) i powstałym w wyniku tej porażki powiedzeniem ,, Za króla Olbrachta, wyginęła szlachta”. Ważnym wydarzeniem było także rozgromienie armii litewskiej przez siły Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (bitwa nad Wiedroszą 1500 r.), co spowodowało zacieśnienie współpracy między Janem Olbrachtem i Aleksandrem Jagiellończykiem. Jan I Olbracht zmarł w Toruniu w 1501 r. podczas przygotowań do wyprawy wojennej na Prusy Zakonne. Nie ożenił się i nie pozostawił żadnego potomstwa. Pochowany został w katedrze wawelskiej. Jego następcą został młodszy brat Aleksander.

Przyczyną mołdawskiej wyprawy króla polskiego Jana Olbrachta była chęć odbicia z rąk tureckich utraconych portów czarnomorskich – Kilii i Białogrodu - zdobytych przez Turków w 1484 r., które ogrywały ważną rolę w polskim handlu z Bliskim Wschodem. Istotnym problemem była również sprawa zwierzchnictwa polskiego nad Hospodarstwem Mołdawskim, które pod panowaniem Stefana III Wielkiego usiłowało wybić się na niezależność, lawirując między Polską, Turcją i Węgrami. Siły jakie zgromadził Jan Olbracht były imponujące: ok. 40 tys. żołnierzy (wojsk zaciężnych i pospolitego ruszenia szlacheckiego) oraz liczna artyleria. Po wkroczeniu armii polskiej w granice Mołdawii, hospodar Stefan III otwarcie opowiedział się po stronie tureckiej zrywając więzy lenne z Polską. Wojska Jana Olbrachta w odwecie przystąpiły do oblężenia stolicy hospodarstwa –Suczawy, ale świeżo wyremontowane i wzmocnione fortyfikacje mołdawskie wytrzymały polski ostrzał artyleryjski. W tej sytuacji Polacy rozpoczęli negocjacje i po zawarciu rozejmu ze Stefanem III rozpoczęli odwrót. W trakcie przeprawy przez lasy bukowińskie pod Koźminem, Polacy byli zmuszeni przejść gościńcem przebiegającym przez wąwóz. Król uszykował wojska, które musiały sforsować powalone przez nieprzyjaciela drzewa zagradzające drogę. Najpierw pokonały przeszkodę oddziały wielkopolskie, będące strażą przednią, następnie kolumna wojsk królewskich i artyleria. Pochód zamykały oddziały pospolitego ruszenia małopolskiego i kilka chorągwi rycerstwa zaciężnego, pełniącego rolę straży tylnej. Większa część armii sforsowała przeszkodę bez trudności, dopiero gdy do przeprawy przystąpiły chorągwie małopolskie, na oddziały polskie niespodziewanie, łamiąc zawarty pod Suczawą rozejm, uderzyły siły mołdawskie, wsparte przez Wołochów, Turków i Tatarów. Na będące w straży tylnej wojska zaciężne spadł grad strzał i gwałtowne uderzenie jazdy, które spowodowało ich całkowite rozbicie. Następnie nieprzyjaciel uderzył na pospolite ruszenie z Małopolski, które wpadło w panikę i poniosło ciężkie straty, zarówno wśród szlachty, jak i czeladzi obozowej. Na wieść o ataku Jan Olbracht nakazał przegrupowanie się armii i ruszenie z odsieczą wykrwawionym oddziałom. Pierwsza na miejsce starcia przybyła jazda nadworna pod dowództwem Jana Tęczyńskiego i od razu uderzyła na wroga. Po pewnym czasie do walki włączyły się hufce wielkopolskie ze straży przedniej. Wyczerpane krwawą walką ze świeżymi siłami, oddziały mołdawskie zostały pobite i zmuszone do ucieczki. Straty wśród wojsk hospodara nie są znane, natomiast armia królewska musiała pogodzić się z utratą w sumie ok. 8 tys. zabitych, głównie ze straży tylnej i  pospolitego ruszenia małopolskiego. Była to dotkliwa porażka, ale nie klęska, jak przedstawiano ją w późniejszym powiedzeniu: ,,Za króla Olbrachta, wyginęła szlachta”. Porażka przekreśliła ambitne plany królewskie odzyskania portów czarnomorskich i utrzymania polskiego zwierzchnictwa nad Mołdawią.