Jazda pomiestna

Zdjęcia

Żołnierze jazdy pomiestnej; za: A. Wiskowatow, Istoriczieskoe opisanije odieżdy i woorużenija Rossijskich wojsk, t. 1, nr 92, Sankt Petersburg 1902

Od XV wieku podstawowym składnikiem moskiewskiej armii pozostawała szlachecka jazda. Służyli w niej tzw. ludzie służebni, czyli bojarzy, dworianie i dzieci bojarskie, zobowiązani do służby wojskowej na wezwanie księcia, a potem cara, z tytułu posiadanych nadań ziemskich, czyli wotczyn (dziedziczna ojcowizna) i pomiestii (lenn). Najczęściej formację tą określano mianem jazdy pomiestnej (czasem także jazdy bojarskiej). Kwestie dotyczące powoływania szlachciców i warunków służby uregulowano dopiero w 1556 roku, za czasów cara Iwana Groźnego. Zobowiązani do służby winni stawiać się konno, z bronią, wyekwipowani w niezbędny prowiant i z pocztami. Od państwa otrzymywano niewielki żołd, który w zamyśle miał być spożytkowany na cele wojenne (zakup bojowego rynsztunku, prowiantu etc.). Oddziały jazdy pomiestnej organizowane były na zasadzie terytorialnej (funkcjonował podział na tzw. razriady, czyli okręgi), podobnie jak polskie pospolite ruszenie, a pułki składały się z sotni (setki), pięćdziesiątek i dziesiątek. Najważniejszą część tworzył razriad moskiewski, stosunkowo nieliczny (5-6 tys. ludzi), ale złożony z elity społecznej - bojarów, dworian i tzw. żylców, czyli bogatych szlachciców spoza Moskwy kierowanych do stolicy na służbę.

Uzbrojenie organizowano we własnym zakresie, co skutkowało jego znaczą różnorodnością i nierzadko anachronicznością, jako, że przekazywano je z pokolenia na pokolenie. Generalnie do początków XVII wieku reprezentowało ono wschodni styl, a największe znaczenie miał refleksyjny łuk, którego technikę użycia dobrze opanowano za pośrednictwem stepowych sąsiadów. Od lat 30. łuk systematycznie wypierany był przez broń palną, zarówno długą (karabiny, piszczele), jak i krótką; tyczyło to zwłaszcza oddziałów operujących na północno-zachodnich rubieżach państwa. Pewnym wzorcem dla jazdy pomiestnej stały się wówczas formowane w Rosji od niedawna pułki rajtarskie i dragońskie. Do walki na najbliższym dystansie służyły szable (moskiewskie, wzorem wschodnim, charakteryzowały się otwartymi rękojeściami), broń obuchowa i niekiedy drzewcowa. Osłonę ciała najczęściej zapewniały watowane i przeszywane kaftany, najbogatsi stosowali metalowe elastyczne pancerze - kolczugi, juszmany, bechtery (jeszcze w połowie XVII wieku), szyszaki, misiurki. Z uwagi na skład społeczny, wielu jeźdźców wyróżniało się bogatym strojem, kosztownymi rzędami końskimi i efektownym orężem. Pod tym względem wydawali się być bardzo atrakcyjnym przeciwnikiem, wszak możliwość zdobycia łupów byłą jedną z ważniejszych sił sprawczych ówczesnych wojen. Warto tutaj zacytować fragment z "Pamiętników" Jana Chryzostoma Paska dotyczący krwawej bitwy pod Połonką (1660 r.) i starcia z jazdą pomiestną: "(…) aż ucieka na płowym bachmacie w rządziku złocistym jakiś młokos w atłasowym papużym żupanie, prochowniczka na nim na śrebrnym łańcuszku. Sunę do niego, przejadę mu. Młodziusieńki chłopiec, gładki; aż chrest [krzyż] oprawny trzyma w ręku a płacze: Pożałuj dla Chrystusa Spasa, dla Pereczystoj Boharodyce, dla Mikuły Cudotworce! Żal mi się go uczyniło (…) Wziąłem mu tylko ów chrest z ręku (…) Chrest wziąłem mu piękny bardzo; było na oprawie za dwadzieścia czerwonych złotych.".

Wartość bojowa jazdy pomiestej, pomimo teoretycznie znacznej liczebności, była niewielka i pod wieloma względami można porównać ją z polskim pospolitym ruszeniem. Tworzyli ją często ludzie, dla których wojaczka stanowiła smutny obowiązek i oznaczała oderwanie od codziennych zajęć gospodarskich, stąd morale i zapał bojowy pozostawały niskie. Jako formacja niezawodowa posiadała siłą rzeczy anachroniczną strukturę, wiele do życzenia postawiało indywidualne wyszkolenie żołnierzy. Słabość rosyjskiej jazdy dobitnie ukazały wojny z Rzeczpospolitą, w których nie mogła ona sprostać doskonałej zawodowej (zaciężnej) kawalerii polsko-litewskiej (Orsza 1514, Kłuszyn 1610, Połonka 1660). Mimo tych wszystkich niedostatków jazda pomiestna funkcjonowała w strukturach armii moskiewskiej, a potem rosyjskiej aż do początków XVIII wieku, chociaż od czasów panowania Aleksego Romanowa siłę armii zaczęto opierać na formacjach organizowanych według zachodnioeuropejskich wzorców (armia nowego typu) - w jeździe pojawili się rajtarzy i dragoni.
Zobacz też:

Bechter moskiewski

Michał Mackiewicz