Armata przeciwlotnicza wz. 1939 (61-K) kal. 37 mm

Zdjęcia

Armata przeciwlotnicza wz. 1939 kal. 37 mm z 3. Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej

Prace nad armatą przeciwlotniczą wz. 1939 kal. 37 mm, znaną również pod fabrycznym oznaczeniem 61-K, rozpoczęto w ZSRR w styczniu 1938 r. Prowadzono je w biurze konstrukcyjnym Fabryki Artylerii nr 8. Zgodnie z decyzją Głównego Zarządu Artylerii Armii Czerwonej zamierzano skonstruować uniwersalną armatę plot., przeznaczoną do zwalczania wszelkich typów samolotów na wysokościach do 3000 m. Prototyp nowej sowieckiej armaty plot. przekazano do prób poligonowych już w październiku 1938 r. Jednak dopiero w końcu następnego roku Fabryka Artylerii nr 8 wyprodukowała pierwszych 15 seryjnych armat 61-K. W 1939 r. działo zostało oficjalnie przyjęte do uzbrojenia Armii Czerwonej. Produkcja nabierała stopniowo tempa i do czerwca 1941 r. przekazano sowieckiej armii około 1400 sztuk tych dział. W 1942 r. produkcja armat plot. kal. 37 mm została skoncentrowana w Fabryce Artylerii nr 4 im. Woroszyłowa. Zakończono ją ostatecznie w 1945 r. po zbudowaniu w tych zakładach 16886 egzemplarzy (liczba ta nie obejmuje armat zamontowanych w samobieżnych działach przeciwlotniczych ZSU-37).
W omawianym typie armaty zastosowano lufę gwintowaną z wymienną rurą rdzeniową, zamek klinowy pionowo opadający i oporopowrotnik hydrauliczno-sprężynowy. Podawanie nabojów do komory ładunkowej, zamykanie zamka i odpalanie było samoczynne. Skonstruowano łoże na resorowanym, czterokołowym podwoziu z oponami gumowymi, wypełnionymi masą gąbczastą. Armata plot 61-K mogła być wyposażona w stalową tarczę ochronną. Stosowano do niej naboje zespolone z pociskami odłamkowo-smugowymi lub przeciwpancerne.
Od drugiej połowy 1943 r. armaty plot. wz. 1939 kal. 37 mm znajdowały się także w uzbrojeniu jednostek Wojska Polskiego walczących na froncie wschodnim. Jako pierwszy otrzymał je 1. samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej, który swój chrzest bojowy przeszedł 8 kwietnia 1944 r. w czasie nalotu bombowców Luftwaffe na węzeł kolejowy Darnica na Ukrainie. W maju 1944 r. rozpoczęto formowanie 1. Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej, a jesienią tego roku 3. i 4. Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej. W skład tych jednostek wchodziły po cztery pułki artylerii plot. - jeden uzbrojony w armaty plot. kal. 85 mm i trzy uzbrojone w armaty plot. kal. 37 mm. Etatowy stan tych ostatnich wynosił: 520 żołnierzy, 24 armaty kal. 37 mm, 16 wkm plot. i 69 samochodów. 1. Dywizja uczestniczyła późnym latem 1944 r. w działaniach nad Wisłą, a wiosną 1945 r. w walkach na Pomorzu. W kwietniu i maju 1. i 3. Dywizja uczestniczyły w operacji berlińskiej. Po wojnie podjęto w Polsce w zakładach Mechanicznych "Tarnów" licencyjną produkcję armat plot. wz. 39, które jeszcze do lat 90. XX w. znajdowały się formalnie w uzbrojeniu Wojska Polskiego.

Podstawowe dane taktyczno-techniczne:

kaliber - 37 mm; masa działa w położeniu bojowym (bez tarczy ochronnej) - 2100 kg; masa pocisku odłamkowo-smugowego OR-167 - 0,73 kg; szybkostrzelność - 160 strz./min.; maks. donośność pionowa / pozioma (teoretyczna) - 6,5 / 8,5 km; donośność praktyczna - 3800 m; obsługa - 7 ludzi.

Zbiory Muzeum Wojska Polskiego

W muzeum eksponowane są dwie armaty plot. kal. 37 mm , z których jedna stanowiła w latach II wojny uzbrojenie 1. samodzielnego dywizjonu artylerii przeciwlotniczej, a druga 3. Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej.

Mariusz Skotnicki