Armata polowa wz. 1897 kal. 75 mm
Był to jeden z podstawowych typów sprzętu artyleryjskiego Wojska Polskiego w okresie międzywojennym. Działo tego typu skonstruowano we Francji w ostatnich latach XIX w. Była to pierwsza w historii szybkostrzelna armata polowa z długim odrzutem lufy. Pracami projektowymi, które doprowadziły do jej powstania kierował major Joseph Albert Deport. W końcu 1897 r. przedstawił on gotowy prototyp nowej armaty ówczesnemu ministrowi wojny, generałowi Mericierowi. Doskonałe parametry taktyczno-techniczne tego działa sprawiły, że wkrótce koncern Schneider-Creusot podjął produkcję seryjną "75-tek" na zamówienie armii francuskiej.
Lufa armaty polowej wz. 1897 składa się z: rury rdzeniowej, wykonanej ze stali kutej, hartowanej, gwintowanej (24 gwintów prawoskrętnych o stałym skoku i pochyleniu 7°), obsady ze stali oraz płaszcza z brązu. Otwór wlotowy przewodu lufy jest zamknięty zamkiem typu śrubowo-mimośrodowego. Zastosowano oporopowrotnik olejowo-powietrzny, hamujący odrzut lufy po strzale i zapewniający następnie jej powrót w pierwotne położenie, umieszczony wewnątrz kołyski łoża górnego. Łoże armaty wz. 1897 jest jednoogonowe z lemieszem, trójścienne, wykonane z blach stalowych i połączone nitami oraz poprzecznymi sponami. Koła drewniane, okute stalowymi obręczami.
Do strzelania z armaty polowej wz. 1897 wykorzystywano naboje zespolone. Wśród stosowanych podstawowych typów pocisków można wymienić m.in.: szrapnel wz. 1897 (o masie 7,25 kg z zapalnikiem, zawierający 261 ołowianych kulek i ładunek prochowy o masie 110 g), granat stalowy wz. 1915 (o masie 5,2 kg bez zapalnika, wypełniony ładunkiem melinitu lub trotylu o masie 0,78 kg), granat stalowy wz. 1917 (o masie 5,97 kg bez zapalnika, wypełniony ładunkiem melinitu lub trotylu o masie 0,66 kg), granat pancerny wz. 1910 (o masie 6,4 kg z zapalnikiem, wypełniony ładunkiem melinitu lub trotylu o masie 0,09 kg).
Armaty polowe wz. 1897 odegrały znaczącą rolę w latach I wojny światowej, m.in. przyczyniając się wydatnie do klęski wojsk niemieckich w bitwie nad Marną w 1914 r. Ich wysokie walory bojowe sprawiły, że były one stosowane przez armie kilku państw europejskich, nie tylko podczas pierwszej, ale i drugiej wojny światowej. Żołnierze polscy zetknęli się z działami tego typu po raz pierwszy w 1917 r., gdy we Francji rozpoczęto formowanie armii dowodzonej przez gen. Hallera. Wiosną 1919 r. przybyła ona wraz z przekazanym przez władze francuskie uzbrojeniem do Polski. Kolejne armaty polowe wz. 1897 otrzymano z Francji w latach dwudziestych, na mocy porozumienia o pomocy wojskowej. W 1924 r. zakupiono dodatkowo 300 armat, a kolejnych 108 sztuk pozyskano z Rumunii w drodze wymiany za rosyjskie armaty polowe kal. 76,2 mm wz. 1902. Mimo że krajowy przemysł nie podjął licencyjnej produkcji francuskich "75-tek", ich liczba w Wojsku Polskim była znacząca. W listopadzie 1937 r. w jednostkach i składnicach uzbrojenia polskiej armii znajdowało się 1255 sztuk armat polowych wz. 1897. W sierpniu 1939 r. liczba ta zmniejszyła się do 1230 egzemplarzy.
W dywizjonach artylerii o trakcji konnej armaty polowe wz. 1897, połączone z przodkiem, były ciągnięte przez sześciokonne zaprzęgi. W jednostkach artylerii zmotoryzowanej armaty tego typu były holowane bez przodków przez ciągniki półgąsienicowe Citroën-Kègresse P14 i P17 oraz C4P. Przed wprowadzeniem do uzbrojenia armat z niskociśnieniowymi oponami działa tego typu były holowane przez ciągniki na specjalnych wózkach, tzw. wrotkach.
Zdecydowana większość "schneiderówek" stanowiła w Wojsku Polskim uzbrojenie pułków artylerii lekkiej, wchodzących organicznie w skład dywizji piechoty. Nosiły one numerację poszczególnych dywizji, od 1 do 30. Każdy z pułków artylerii lekkiej składał się teoretycznie z dwóch dywizjonów armat polowych kal. 75 mm oraz jednego dywizjonu haubic polowych kal. 100 mm. Dywizjon tworzyły trzy baterie czterodziałowe oraz kolumna amunicyjna. W sumie etatowe uzbrojenie pal stanowiły 24 armaty kal. 75 mm i 12 haubic kal. 100 mm. Latem 1939 r., w czasie mobilizacji, w ramach artylerii odwodu Naczelnego Wodza sformowano także 14 dywizjonów artylerii lekkiej, z których osiem (41., 48., 50., 58., 59., 64., 67. i 81.) było uzbrojonych w 12 armat wz. 1897.
W Wojnie Obronnej 1939 r., mimo stosowania przestarzałej trakcji konnej, ograniczającej manewrowość działonów, armaty omawianego typu okazały się w wielu przypadkach skutecznym sprzętem bojowym, nierzadko również w walce z niemieckimi czołgami i samochodami pancernymi.
Podstawowe dane taktyczno-techniczne:
kaliber - 75 mm; długość lufy - 2721 mm; długość w położeniu bojowym - 4500 mm; masa armaty w położeniu bojowym - 1190 kg; maks. szybkostrzelność - 12 strz./ min.; prędkość pocz. pocisku - 525-577 m/s; maks. donośność - 11200 m; obsługa - 7 żołnierzy.
Armata polowa wz. 1897 w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego
W ekspozycji muzeum znajduje się egzemplarz wyprodukowany we Francji, w zakładach St. Chamond w Bourges, w 1918 r. Na armacie wybito następujące oznaczenia: na obsadzie lufy - "N° 15915 / A.BS 1917"; z boku na kołysce - "N° 2821 BOURGES 1918".
Mariusz Skotnicki
