Dzieje Muzeum Wojska Polskiego
Muzeum Wojska powołane zostało dekretem Naczelnego Wodza, Marszałka Józefa Piłsudskiego w dniu 22 kwietnia 1920 roku. Utworzono je wskutek uprzednich starań Bronisława Gembarzewskiego, który w memoriale skierowanym do Ministerium Wojny stwierdził, że Muzeum wojskowe powinno istnieć jako świątynia sławy wojennej ubiegłych pokoleń – sławy, której młode nasze wojsko powinno czuć się godnym spadkobiercą. Muzeum powinno odzwierciedlać na podstawie zabytków całe życie wojskowe polskie, przedstawiając:
- czyny (bitwy, oblężenia oraz wielkie pomysły taktyczne);
- rzeczy (broń, ubiory, rzędy, obrazy, chorągwie itd.)
- ludzi (bohaterów, wodzów).
Bronisław Gembarzewski pierwszy dyrektor MW
Pierwszym dyrektorem Muzeum Wojska podległego Ministerstwu Spraw Wojskowych został jego projektodawca i autor programu płk Bronisław Gembarzewski, historyk wojskowości polskiej, artysta malarz, znawca sztuki, muzealnik z doświadczeniem w pracy w muzeach Francji i Szwajcarii (Rapperswil), od 1916 roku dyrektor Muzeum Narodowego miasta stołecznego Warszawy.
Marszałek Józef Piłsudski
Pierwszą siedzibą Muzeum Wojska, wspólną z Muzeum Narodowym m. st. Warszawy był budynek przy ul. Podwale 15. W 1927 roku rozpoczęto budowę gmachu Muzeum Narodowego przy ul. 3 Maja (dziś Al. Jerozolimskie), w którego części na podstawie porozumienia Ministra Spraw Wojskowych z władzami miasta pomieszczono od 1933/34 roku także zbiory i ekspozycję Muzeum Wojska.
Dekret o powołaniu MWP
Zbiory zabytków począwszy od ok. 1000 obiektów militarnych z Muzeum Narodowego powiększały się szybko dzięki ofiarności obywateli, przekazów z wojska (z frontu), z rewindykacji z Rosji w myśl postanowień traktatu ryskiego i zakupów. W 1939 roku stan zbiorów osiągnął liczbę ok. 60.000 muzealiów (ok. 30 tys. pozycji inwentarzowych).
Pierwsza siedziba - ul. Podwale 15
Pierwszą wystawę zorganizowano już w 1921 roku na 100 rocznicę śmierci cesarza Napoleona, a stałą ekspozycję udostępniono w 1923 roku. W nowej siedzibie w Alei 3 Maja pierwszą wystawę okolicznościową w 1933 roku poświęcono 70 rocznicy Powstania Styczniowego, a stałą ekspozycję otwarto w roku 1934.
Ekspozycja stała w budynku na ul. Podwale 15
We wrześniu 1939 roku zabytki zgromadzono-zmagazynowano w 3 pomieszczeniach, a zajmujący Muzeum Niemcy na salach urządzili magazyny sprzętu kwatermistrzowskiego Waffen SS. Nad zabytkami sprawował pieczę rtm. Stanisław Gepner i nieliczny przedwojenny personel. W czasie Powstania Warszawskiego budynek muzealny nie był przedmiotem walk, a obsadzająca go załoga niemiecka dopuszczała się zniszczeń i grabieży. Po powstaniu znaczna część zbiorów dzięki działalności prof. Stanisława Lorenza w ramach „akcji pruszkowskiej” została ewakuowana. Planową grabież zbiorów Muzeum Wojska rozpoczął już jesienią 1939 roku dr Peter Paulsen – SS Untersturmführer. Wyselekcjonował ok. 1.500 najcenniejszych zabytków z okresu średniowiecza i renesansu i ok. 2.000 rycin i wywiózł je do Krakowa, stolicy Generalnej Guberni. Wybraną broń myśliwską oraz orientalną wywieźli przedstawiciele Jagdmuseum z Monachium.
Budynek przy Alei 3 Maja (w budowie)
W lutym 1945 roku Muzeum Wojska objął mianowany dyrektorem mjr Zbigniew Szacherski (w 1939 roku rotmistrz 7 pułku strzelców konnych). Trwały prace remontowe i rewindykacja wywiezionych zbiorów. Gromadzono także zabytki z niedawnych działań wojennych, z frontu czy Powstania Warszawskiego. W styczniu 1946 roku Muzeum Wojska Polskiego udostępniło pierwszą wystawę stałą.
Sala chorągwiana - nowa ekspozycja w budynku w Al. 3 Maja
W drugiej połowie lat 50-tych zrealizowano nową koncepcję ekspozycji stałej „Dzieje oręża Polskiego od X do XX wieku”, która stała się wstępem do obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego w 1966 roku. W latach 60-tych zorganizowano pracownie konserwatorskie i rozpoczęto ożywioną działalność wydawniczą m.in. wydano ocalone na mikrofilmach dzieło Bronisława Gembarzewskiego „Wojsko Polskie. Ubiór, oporządzenie i uzbrojenie od XI do 1831 r.”, a także katalogi zbiorów i urządzanych wystaw oraz periodyk „Muzealnictwo Wojskowe”.
Opróżniona sala chorągwiana zamieniona na magazyn sprzętu Waffen SS (stan z początku 1945 r.)
Po 1990 roku zachowano podstawowy układ ekspozycji stałej obrazującej 1000 lat dziejów wojskowości polskiej, dokonując zmian, które akcentują suwerenność i podmiotowość Państwa Polskiego. Utworzono także dwa nowe oddziały Muzeum: Muzeum Katyńskie i Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej.
Magazyn zbiorów - zniszczenia
Budynek muzeum wojska w początku 1945 r.
Fragment sali chorągwianej 1946-47 - pierwsza ekspozycja stała w 1946 roku
Roman Matuszewski
