Nowa wystawa w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie 

„Zwycięstwo pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 r. uwieńczone ustanowieniem Orderu Virtuti Militari” 

Od dnia 22 czerwca 2022 roku osoby zwiedzające Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie mają możliwość zapoznania się z nową rocznicową wystawą poświęconą zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 roku i ustanowienia przez króla Stanisława Augusta orderu Virtuti Militari, najważniejszej nagrody za czyny męstwa na polu bitwy.  

Impulsem do zorganizowania wystawy stały się dwa fakty: przypadająca w tym roku 230 rocznica bitwy pod Zieleńcami i rocznica ustanowienia orderu Virtuti Militari oraz wyjątkowy sukces naszego muzeum jakim jest zakup na aukcji numizmatycznej oryginalnego srebrnego medalu Virtuti Militari /jednego z dziesięciu znanych, zachowanych okazów tego odznaczenia/. 

Centralnym akcentem wystawy jest eksponowany srebrny medal Virtuti Militari obok miniatury portretowej z wizerunkiem księcia Józefa Poniatowskiego oraz portrety ks. Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki dwóch najważniejszych bohaterów narodowych uczestników bitwy pod Zieleńcami wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku toczonej w obronie Rzeczypospolitej i reform państwa wprowadzonych przez Konstytucję 3 Maja 1791 roku. Portret ks. Józefa Poniatowskiego w mundurze z szablą i orderem Virtuti Militari namalowany w 1792 r. przez Józefa Grassiego, użyczony został ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie. Z Zamku użyczona została także miniatura portretowa przedstawiająca Księcia Józefa Poniatowskiego ze złotym medalem Virtuti Militari zawieszonym na wstążce biało-czerwonej od orderu Św. Stanisława. Wizerunek ten ma szczególne znaczenie bowiem pisemne źródła z epoki mówią, ze medale Virtuti Militari w pierwszym okresie noszone były na wstążce biało-czerwonej. Już latem 1792 roku medale zmieniano na czarno emaliowany Krzyż Kawalerski z dewizą Virtuti Militari, który noszono na wstążce w barwach czarno-niebieskich. Dla uzmysłowienia widzom takich zmian prezentowany jest Krzyż Virtuti Militari nadany generałowi Pawłowi Grabowskiemu za wojnę 1792 roku, oraz oryginalny patent na krzyż wystawiony przez króla Stanisława Augusta dla generała Franciszka de Poupparta, wcześniej nagrodzonego medalem Virtuti Militari za bitwę pod Zieleńcami.  

Paralelnym akcentem ekspozycji jest rysunek Jean Pierre Norblina  
z przedstawieniem bitwy pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 roku, wykonany  
w epoce przez francuskiego malarza, rysownika i grafika, dokumentującego  
i komentującego artystycznie wydarzenia z ostatnich lat niepodległej Rzeczypospolitej. 

Rysunek wykonany został zapewne na podstawie relacji uczestników bitwy, przedstawia bitwę pod Zieleńcami pierwszą od przeszło wieku /od Wiednia 1683 r./ wiktorią wojska polskiego, gdzie Polacy pod dowództwem ks. Józefa Poniatowskiego pokonali korpus rosyjski gen. Arkadija Morkowa.  
Na pierwszym planie panoramy bitwy z prawej strony widzimy sylwetkę ks. Poniatowskiego wskazującego generałowi Michałowi Wielhorskiemu kierunek uderzenia wojsk stojących na lewym skrzydle. Bataliony piechoty widoczne po lewej stronie rysunku i pułk lekkiej kawalerii wykonują manewr oskrzydlający na prawe skrzydło Rosjan. Na drugim planie w centrum na szerokiej panoramie pola bitwy widoczne oddziały wojsk polskich i rosyjskich w kłębach dymu ognia karabinów i artylerii. Z prawej strony w oddali widoczne zabudowania wsi Zieleńce. Ikonograficznemu przedstawieniu bitwy towarzyszą dwa plany przebiegu batalii opracowane w Muzeum na podstawie analizy historycznych przedstawień kartograficznych, źródłowych opisów działań bitewnych oraz współczesnych satelitarnych zdjęć terenu. 

Dominującą cechą wystawy jest sekwencja poświęcona reformowanej i powiększonej w latach Sejmu Wielkiego 1788-1792, armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przedstawiono tu wielkoformatowe rysunki ukazujące żołnierzy i oficerów różnych formacji w nowych wzorach umundurowania, jak i nieliczne zachowane z przed ponad 200 laty oryginalne zabytki mundurowe /kurtka oficera artylerii, kurtka towarzysza Kawalerii Narodowej, czapki rogatywki z kokardami lub szkofiami oraz kaszkiety żołnierzy piechoty/. Uzbrojenie reprezentują karabiny i karabinki skałkowe piechoty i jazdy oraz pistolety produkcji Manufaktury poczdamskiej, zakupione dla uzbrojenia powiększonej liczebnie i organizacyjnie armii polskiej.  

Satysfakcję widzów wzbudzą nieliczne lecz wysokiej klasy okazy pistoletów wykonanych w Warszawie przez pracujących tu rusznikarzy Carla Ludwiga Giebenhanna czy Johanna  Georga Junga. Bezsprzecznie najwartościowszym okazem broni palnej jest sztucer strzelców wyprodukowany w 1790 roku w Królewskiej Manufakturze Broni w Kozienicach, unikatowe świadectwo narodzin polskiego państwowego przemysłu zbrojeniowego.  

Prezentowane lufy regimentowych armat artylerii polskiej z tego czasu świadczą nie tylko o dobrym uzbrojeniu i wyszkoleniu tego rodzaju wojsk, co jest zasługą wieloletniego dowódcy, generała artylerii koronnej Alojzego Fryderyka Brühla, ale przypominają także o sukcesach artylerii w bitwach pod Zieleńcami i Dubienką. Wiele armat zostało dostarczonych do armii jako ofiary – dary od przedstawicieli społeczeństwa Rzeczypospolitej. Dewizy – inskrypcje umieszczone na lufach świadczą o patriotycznych intencjach ofiarodawców i nasuwają skojarzenia z późniejszym o 150 lat wielkim społecznym czynem jakim był Fundusz Obrony Narodowej. 

Miarą postępu w powiększaniu Armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów są wymowne dane liczbowe: w 1788 roku armia liczyła 18 tys., a w 1792 r. stan wojska sięgał 65 tysięcy.  

Planowany stan armii Sejmu Czteroletniego dobitnie i komunikatywnie przedstawia graficznie „Obraz Wojsk Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1789 roku” ukazujący skład armii, poszczególne oddziały, nazwiska dowódców, stan liczebny oraz barwy umundurowania, uchwalony przez sejmujące stany 8 października 1789 roku, określający liczbę wojska  
na 98 tysięcy żołnierzy /tzw. etat stutysięczny/.